Toshkent moliya instituti sh. H. Tashmatov, X. S. Asatullayev, Z. G. Allaberganov

Tayanch tushunchalar 
 
Qo„shimcha qiymat – qo‗shimcha ish vaqti»da yaratilgan qiymat. 
Absolyut qo„shimcha qiymat- Ish kunini mutlaq uzaytirish yo‗li 
bilan olinadigan qo‗shimcha qiymat. 
Qo„shimcha 
qiymat 
me‟yori – qo‗shimcha qiymatning 
o‗zgaruvchi kapitalga bo‗lgan nisbati. 
Nisbiy qo„shimcha qiymat-zarur ish vaqtini qisqartirish va shunga 
muvofiq qo‗shimcha ish vaqtini uzaytirish yo‗li bilan olinadigan 
qo‗shimcha qiymat. 
Muhokama uchun savollar 
 
1. A. Sen-Simon, SH. Fure va R. Ouen iqtisodiy qarashlarining 
mohiyati nimada? 
2. K.Marksning bazis va ustqurma konsepsiyalarini qanday 
tushunasiz? 
3. K.Marks ―qiymat‖, ―qo‗shimcha qiymat‖ kategoriyalarini qanday 
talqin etadi? 
4. K.Marks bo‗yicha qo‗shimcha qiymat ishlab chiqarish 
mexanizmini ko‗rsatib bering. 
5. K.Marks absolyut renta, deganda nimani tushunadi? 
 
 
 
 

---

205 
 
 
IV BO„LIM. XIX ASR OXIRI – XX ASRLARDA IQTISODIY 
TA‟LIMOTLAR 
 
XI BOB. MARJINALIZM TA‟LIMOTI VA NEOKLASSIK 
IQTISODIY MAKTABLAR 
 
11.1. Marjinalizm va me‟yorli foydalilik nazariyasi 
XIX asrning 70-yillariga kelib klassik siyosiy iqtisod o‗rniga 
iqtisodiy fanda yangi subyektiv yo‗nalish vujudga keldi va iqtisodiy fan 
taraqqiyotida katta o‗zgarish yuz berdi. O‗sha davrda iqtisodiy 
jarayonlarni tahlil qilishga yangicha subyektiv yondashuvga asos solgan 
(bir-biridan mustaqil holda) uch iqtisodchining asarlari birdaniga 
vujudga keldi. Ular ingliz iqtisodchisi Stenli Jevons (1835–1882), 
avstriyalik Karl Menger (1840–1921), Shveytsariyada yashagan 
fransuz Leon Valras (1834–1910)lar edi. Ularning tahlili asosida 
ne‘matlarni ishlab chiqarish jarayoni (taklif) emas, balki talabning 
shakllanishi, tovar va xizmatlarning foydaliligi tadqiqoti yotadi. 
Subyektiv yo‗nalish vakillarining tadqiqotidagi asosiy dastak bu 
me‘yorli (marginal) tahlil bo‗lib, mazkur maktabning nomi ham 
(marjinalizm) shundan kelib chiqqan. F.Vizer, E.Bem-Baverk, 
A.Marshall, K.Viksell va ko‗plab boshqa atoqli iqtisodchilar 
marjinalizm metodologiyasidan foydalanadilar va uni rivojlantiradilar.
Me‘yorli tahlil hanuzgacha iqtisodiy fanda keng qo‗llanib 
kelinmoqda.