Tra k to r va avtom obillarning foydalanish xossalarini

70-rasm. 
Zanjirli traktorning 
burilish sxemasi.
143

---

71-rasm. 
Bir pog'onali planetar burilish mexanizmi: 
a —
planetar qatori ajratilgan; 
b
— bitta korpusga joylashtirilgan planetar 
qatorli; 
1
— markaziy uzatma; 
2 —
vodilo; 
3
— episiklik shesternya; 
4 —
 
satellit; 5 — quyoshsim on shesternya; 
6 —
oxirgi uzatma; 7 — 
yetakchi g ‘ildirak.
organlariga trak to rch i ta ’sir k o ‘rsatm asa, burilish to rm ozlari 
T . va T .  doim q o ‘shilgan, t o ‘xtatuvchi to rm o zlar Tm va
tp l 
P 2 
------------- ---------^ Q1
T02 ajratilgan holatda b o ia d i. Burilish torm ozlari quyosh­
s im o n s h e s te r n y a s i (5 ) b ila n b o g i a n g a n b o i i b , u n i 
torm ozlangan h olatda ushlab turadi. T rakto r t o ‘g ‘ri chiziq 
b o ‘y lab h a r a k a tla n g a n id a b u ro v c h i m o m e n t m a rk a z iy
uzatm adan (1) yetakchi g ‘ildiraklarga (7) uzatilishi u c h u n
episiklik shesternyalar (3), satellitlar (4) q o ‘zg‘alm as quyosh 
sh e ste rn y a lari (5) a tro fid a ay lanib , v o d ilo (2) va oxirgi 
u zatm ag a (
6
) h a ra k a tn i uzatad i.
Bu h olatda plan etar tizim ning o ‘ng va chap tom ondagi 
vodilo (2) episiklik sh estern y adan (3) sekinroq aylanadi, 
ch u n k i burilish m exanizm i u z a tm ala r soni I MP = ( 1 + k ) /  
k
 
(bu yerd a k — p la n e ta r tiz im i tavsifl (vodilo t o ‘xtab 
tu rg an d ag i u z a tm a la r soni).
K = Z J Z ,a, b u n d a Zc va Za — p la n e ta r tizim d agi e p i­
siklik va quyosh shesternyalari tishlari soni. Bir pog‘onali 
p la n e ta r bu rilish m exanizm i ko n struksiyalarida K =  2...3. 
U holda burilish m exanizm i uzatm alar soni I MP = 1,33... 1,5 
b o i a d i . S h u n d a y q ilib , b u r ilis h m e x a n iz m i t r a k t o r
transm issiyasining um um iy u zatm alar sonini o shiradi, bu 
esa transm issiyaning boshqa agregatlari sonini kam aytirishga 
olib keladi va u larn in g ishlash sh aro itin i o so n la sh tira d i. 
B unday h o la td a tra k to rn in g t o £g ‘ri c h iz iq li h a ra k a td a g i 
tu rg ‘unligi t a ’m in lanadi.
144

---

T rak to rn ing o ‘ng to m ong a burilishini k o ‘rib chiqam iz. 
Bu y erd a ikki h o la t b o i is h i m um kin.
B irinchi holat — traktorning erkin radius bilan burilishi. 
B u n i a m a lg a o s h irish u c h u n o ‘ng to m o n d a g i b u rilis h
to rm o z i Tp2 ajratiladi. N a tija d a o ‘ng to m on d agi p la n e ta r 
tizim i quyosh shesternyasi (5) erkin holatda b o iib , aylana 
boshlaydi. P lanetar tizim i differensial m exanizm ga aylanib, 
q u v v atin in g y etakch i g ‘ild irak k a (7) va o ‘ng to m o n d a g i 
zanjirga uzatilishi t o ‘xtatilad i.
I k k in c h i h o la t — o ‘ng to m o n g a b e lg ila n g a n ra d iu s 
R = R MShT= B / 2 b ila n b u rilis h . B un in g u c h u n o ‘ng t o ­
m o ndagi b urilish to rm o z i Tp2, ajratilg an id an so ‘ng, o ‘ng 
to m ond agi to 'x ta tish torm ozi TQ2 q o ‘shiladi. Bu esa o ‘ng 
to m o n d ag i zanjirning t o ‘xtatilishiga va tra k to r shu zanjir 
a tro fid a jo y id a bu rilish ig a olib keladi.
P la n e ta r burilish m exan izm in ing asosiy afzalliklari:
1
. konstruksiyasining ixcham ligi;
2. u z a tm a la r so n in in g I MP > 1 b o iis h i.
Transm issiya boshqa agregatlarning u zatm alar soni kam a-
y is h ig a o lib k e la d i v a u la r n in g is h la s h s h a r o i ti n i
o so n lash tiradi.
B urilish m ex anizm inin g asosiy kam chiligi:
1. 
P la n e ta r tiz im n in g ta y y o rla n is h s ifa tig a b o i g a n
tala b n in g yuqoriligi.
Bir p o g 'o n ali p lan e tar burilish m exanizm i vatanim izda 
ish latilay o tg an zanjirli tra k to rla rd a keng q o ila n ilm o q d a .
K o ‘rib chiqilgan b u rilish m exanizm i sxem alarida (71^ 
rasm ) q uvvat m arkaziy u z a tm a d a n (
1
) tra k to r y e ta k c h i 
g ild ira g ig a (7) p lan e tar tizim ning episiklik shesternyalari
(3 ) o r q a li u z a tila d i. B ir p o g 'o n a li p l a n e t a r b u r ilis h
m exanizm i sxem alari m avjud b o iib , quvvat p lan e tar tizi- 
m in in g q u y o sh sim o n sh e ste rn y a si o rq ali u z a tila d i. (71- 
rasm ) Bu sxem a b u rilis h m ex a n izm id a k a tta u z a tm a la r 
s o n i z a r u r b o i g a n p a y tla r d a is h l a ti la d i . Bu y e rd a
U = 1 + k. U holda K =  2...3 b o is a , U n = 3...4 b o ia d i,
mn 
’ 
mn 
’
bu esa oldingi ko‘rib chiqilgan sxemalarga nisbatan 
2
...2.5 
m a rta k o ‘p.
B unday sx em alarnin g (7 2 -rasm , a) asosiy kam chiligi 
p lan etar tizim episiklik shesternyasini (4) to ‘xtatuvchi buri-

---

lish to rm o z id a g i Tp ish q a la n is h m o m e n tin in g k a tta lig i. 
Shu sababli quvvatli trak to rlard a torm o zn ing T  ishqalanish 
m o m e n tin i k a m a y tiris h m a q sa d id a p la n e ta r tiz im in in g
ep isik lik s h e ste rn y a s in i (4) q o ‘sh im c h a p la n e ta r tiz im i 
b ila n b o g ia y d ila r (7 2 -ra s m , b). B u n d ay sxem a T -1 8 0
tra k to rid a q o ila n ila d i.
Bir p og ‘onali p la n e ta r burilish m exanizm larining bar- 
c h a sid a tra k to rn in g b u rilish i te z lik n i k a m a y tirish b ila n
a m a lg a o s h ir ila d i v a sh u sa b a b li b u r ilis h m e x a n iz m i 
kinem atik belgisi b o ‘yicha ikkinchi turdagiga m os keladi. 
Zanjirli traktordagi bunday turdagi burilish m exanizm ining 
b u rilish sxem asi 7 0 -rasm d a keltirilgan.
Ikki p o g ‘onali p la n e ta r bu rilish m exanizm i (73-rasm ) 
m arkaziy (