Tu rk iy tilla rd a so ‘z turkum la ri asosiy tushunchalar

kungaru (orqaga-g'arbga), ilgari (oldinga - sharqqa) kabi so'zlar ravish
m a’nosida qo'llangan.
-ra//-ra affiksining kelishik vazifasida ishlatilishi qadimgi turkiy
yodgorliklarning ayrimiarida kuzatiladi. Bu affiks qadim davrlardanoq
o'zining grammatik xususiyatini yo'qota borgan va ayrim so'zlar tarkibida
saqlanib, ularning ajralmas qismiga aylangan. Qadimgi yodgorliklar tilidagi
onra “oldin”, asra “pastki, quyi”, icra “ichkari” kabi so'zlar tarkibidagi
-ra /-ru ana shu affiksning asos bilan yaxlitlanib qolgan ko'rinishidir.
-ru /-n affiksning kelishik vazifasida ishlatilishi ham qadimgi davrlardanoq chegaralangan. Bu affiks ham ancha qadim davrlarda o'zining
grammatik xususiyatini yo'qotib, ayrim so'zlar tarkibida saqlangan. Bu
affiks qadimgi yodgorliklar tilida ravish yoki ko'm akchi tarkibida qo'l-
73
langan; beri “bu-yoqqa”, “yaqin”, т аги “u yoqqa”. Jo'nalish kelishigi
belgisiz qo‘llanishi ham mumkin, ya’ni m a’lum vaziyatlarda kelishik
affiksi tushirib qoldiriladi. Ish-harakat yo‘nalgan tomonni ko‘rsatuvchi
so'zlar, asosan, joy nomlari harakatni ifodalovchi fe’llar bilan boshqarilganda, jo'nalish kelishigi belgisiz qo'llanishi mumkin.
Jo'nalish kelishigining belgisiz qo'llanishi eski o'zbek adabiy tilidagi
nasriy asarlarda ham, she’riy asarlarda ham uchraydi. Bunday qo'llanish,
ayniqsa, “Boburnoma” tiliga xos bo'lgan.
Jo'nalish kelishigi shakli boshqa kelishiklar o'rnida ham ishlatiladi.
Kelishik shakllari, xususan, jo'nalish kelishigi shaklining boshqa
kelishiklar vazifasida ishlatilishi, aksariyat, boshqaruvchi fe’lning
xarakteri bilan bog'liq holda yuzaga keladi.
Jo'nalish kelishigi qo'shimchalar!:
1) qipchoq, qarluq-uyg'ur tillari, Sibir, Oltoy turkiy tillarida -ga//-
qa//-ya//-xa//-go//-qo//-xo: olt. ayilgci “uyga”, yapasqa “chaylaga”,