Tuproq kimyosi

Asosiy tuproq tiplarida GK va FK molekulyar og‘irliklari

Tuproqlar	Formulasi	Azot soniga mol massaning bog‘liqligi
		1 N	3 N	4 N
Gumin kislotalar
Torfli botqoqlar Podzol tuproqlar Qora tuproqlar Bo‘z tuproqlar		403 351 323 308	1209 1053 1119 924	1612 1404 1492 1232
Fulvokislotalar
Podzol tuproqlar Qora tuproqlar Bo‘z tuproqlar		446 303 381	1338 1179 1143	1784 1572 1524

Keltirilgan ma’lumotlardan shu narsa ko‘rinib turibdiki GK yoki FK tarkibidagi azot miqdori ortgan sayin ularning molekulyar massalari ham ortadi. Demak, azotli zanjirlar soni ko‘payadi.

Gumus kislotalarining oksidlanishi, gidrolizi

Tuproq energetikasi muammolari va uning issiqlik xossalarini o‘rganishda gumus, gumus moddalarining ahamiyati katta.
Yonishda chiqadigan issiqlik odatda kolorimetrlar yordamida aniqlanadi. Gumus moddalarini yonishida chiqadigan issiqlik 1500-2000 dan 5000-8000 kalg ni tashkil qiladi va u quyidagicha bo‘ladi.


34-jadval.
Tuproq gumus moddalarining issiqlik energiyasi, kalg.

Tuproqlar	Lipidlar	Gumin kislotalar	Fulvokislotalar	Gidroliz- lanmaydigan qoldiq
Tog‘-o‘tloqi Tog‘-qora Jigarrang Kashtan Bo‘z O‘tloqi saz	hamma tuproqlar lipidi uchun o‘rtacha 8480	4640 4510 4370 5190 5290 4830	hamma tuproqlarning FK lari uchun 1520 dan 2790 yoki o‘rtacha 2200	4510 4200 4080 4360 4520 4050

Aniqlash qayd etilganiday kolorimetrlar yordamida olib boriladi, laboratoriya mashg‘ulotlarida bajariladi.
S.A.Aliev formulasidan foydalanib issiqlik energiyasini hisoblab topish ham mumkin.

Q-yonish issiqligi, kalg [C], [H], [O], [N] – GK yoki FK dagi foiz miqdorlari.
Masalan, GK tarkibida
C – 57,73
H – 3,42
O – 34,57
N – 4,03 bo‘lsa 1g GK yondirilganda Q energiya hosil bo‘ladi.
Tuproq gumusi hosil bo‘lishi energetikasini o‘rganish va chuqurlashtirish, ya’ni takomillashtirish uchun tuproq hosil bo‘lish mexanizmini o‘rganishni takomillashtirish zaruriyatlari tug‘iladi.
Gumus moddalarning yonish issiqligi to‘g‘risidagi ma’lumotlar ko‘p emas. Bu ko‘rsatkichni to‘g‘ridan-to‘g‘ri kolorimetrlar yordamida aniqlash mumkin. Buning uchun tuproqni maxsus germetik yopiq idishga joylashtirib, kislorod bilan to‘yintiriladi. 25-30 kgsm² bosim beriladi, so‘ng elektr toki yordamida yondiriladi. Natijada issiqlik energiyasi bevosita o‘lchanadi.
Gumus kislotalarining gidrolizi odatda 6n HCl da qaynatish asosida olib boriladi. Bu jarayonda gumin kislotasining 40-60%, FK-ni 50-90% massasi eritmaga chiqadi. Gumus kislotalarining gidrolizlanish darajasi gidrolizlangan qismi miqdorini uning umumiy massasiga nisbati bilan o‘lchanadi, ya’ni aniqlanadi.
Hayotda chimli podzol, bo‘z tuproqlarni gumin kislotalarini gidrolizlanish darajasi qora tuproqnikidan yuqori. Fulvokislotalarning gidrolizlanish darajasi GK lardan yuqori. GK tarkibidagi azotning gidrolizda ajralib chiqishi uglerodga nisbatan yuqori, sabab azot yon zanjirlarda ko‘proq bo‘ladi.
Hayotda gidrolizlanganlik darajasini gidrolizatga o‘tgan uglerod yoki azot orqali hisoblanadi.
35-jadval.