Тупроқшунослик-ўқув қўлланма-лотин

Tuproq kolloidlarining bo‘kishi
. Tuproq kolloidlarida almashinuvchi 
natriy miqdori ko‘p bo‘lsa, u holda suvga duchor bo‘lganda bu kolloidlar o‘z 
hajmini kengaytiradi, ya’ni bo‘kadi. Agar kolloidlar vodorod, kalsiy, temir va 
alyuminiy ionlari bilan to‘yingan bo‘lsa ularning bo‘kishi kamayadi.Tuproq 
kolloidlari osmotik suvni bog‘lab, o‘z hajmini 500-1000% ga kengaytirish 
mumkin. Agar tuproqda gidrofil kolloidlar, allofanoidlar va montmorillonit 
minerallar ko‘p bo‘lsa, ularning bo‘kish qobiliyati suv ishtirokida oshib 
ketadi. Sho‘rtob va taqir tuproqlarda gidrofil kolloidlarining ko‘pligi tufayli 
namlanganda bo‘kadi. Shuning uchun tuproq quriganda va namlanganda 
qattiq bo‘kib siqiladi, natijada, tuproq qatlamida turli o‘lchamdagi yoriqlar 
hosil bo‘ladi. Natijada, tuproqdagi gumus yoriqlarni to‘ldirib, kesma 
yonboshiga va chuqurligiga harakat qiladi. 
Tuproq kolloidlarining peptizatsiyasi
. Tuproq kolloidlari mahlum 
sharoitda zarrachalar dispersligini oshirib, koagulyatsiya qilingan cho‘kmalar 

---

H.
Х.Тursunov. Тuproqshunoslik 
90 
bo‘kib, harakatchan yuqori dispers mahsulot peptizatsiya jarayoniga uchrab 
o‘z faolligini oshirib boradi. Tuproq kolloidlari kengayishi va peptizatsiyasi 
quyidagi sharoitlarda ro‘y beradi: 
1. Kolloid zarrachasining zaryadi oshganda. 
2. Koagulyatsiya chegarasigacha tuproq tarkibidagi suvda eriydigan 
tuzlarning konsentratsiyasi kamayib ketgan. 
3. Kuchli ikki va uch valentli koagulyantlari bilan almashish 
jarayonida; 
4. Ishqoriy muhitning oshib ketishi natijasida. 
Tuproq tarkibidagi tuzlar, sho‘rni yuvish yoki yerlarni sug‘orish 
natijasida, kolloidlar peptizatsiyasi jarayoni rivojlana boshlaydi. Tuproq 
singdirish sig‘imidagi kalsiyning o‘rnini kaliy va natriy almashinuvi tuproqqa 
kaliy o‘g‘itlari silvinitli (KCl, NaCl) ishlatganda ro‘y berishi mumkin. 
Tuproqni ishqorli suvlar bilan sug‘organda ham rN-9 gacha oshib ketadi. 
Tuproq peptizatsiyasi natijasida suv singdirish, o‘tkazuvchanlik 
qobiliyati hamda qatqaloq hosil bo‘lish jarayoni rivojlanadi, tuproq 
donadorligi kamayib ketadi.