Тупроқшунослик-ўқув қўлланма-лотин

Solishtirma-geografik 
tahlilda 
tuproqning geografik o‘rni, 
tarqalishi, tuproq hosil qilish jarayonining o‘xshashligi solishtirib ko‘riladi. 
Genetik usul 
tuproqning kelib chiqishi, rivojlanish tarixi va joyning 
geologik o‘rni bilan belgilanadi. 
 
Sinov savollari: 
1. Tuproq sistematikasi va diagnostikasi to‘g‘risida tushuncha bering? 
2. Tuproq tasnifi: tip, tipcha, oila, tur, xil, toifa va razryadlar nima? 
3. Amerika, MDH, Osiyo, YUNESKO, O‘zbekistonda qabul qilingan 
tuproq tasnifi va ularning bir-biridan farqini tushuntiring? 
4. Tuproq tasnifining ilmiy va amaliy ahamiyati qanday? 
28-bob. Kam rivojlangan yupqa qatlamli tuproqlar 
Kam rivojlangan tuproqlar profili yupqaroq A - S (O-A-S), genetik 
qatlamlar yumshoq tog‘ jinslarida yoki A-R (OA-R) qattiq holatdagi tog‘ 
jinslari ustida hosil bo‘ladi. Tuproq hosil qiluvchi ona jinsning sharoiti va 
xarakteriga binoan 4 xil kam rivojlangan tuproqlar ajratilgan, ya’ni 
litosollar - qattiq massiv kristallik tog‘ jinslari ustida, arenosollar - 
yumshoq holatdagi qum to‘plamlari ustida, regasollar - yumshoq qumoq 
yig‘ilmalar ustida, pelasollar - loy yotqiziqlari ustida hosil bo‘ladi. 
Vulqon mahsulotlari ustida hosil bo‘lgan andosollar bu guruhlarga 
kirmaydi. Ushbu toifaga daryo yoqalarida suv oqimlari hosil qilgan 
allyuvial tuproqlar ham kiritilmagan. 
Bundan tashqari, sovuq doim hukmron mintaqalarda - Arktika, 
Antarktida, tundra va tog‘ cho‘qqilarida kam rivojlangan kriogen tuproqlar 
tarqalgan. 

---

H.
Х.Тursunov. Тuproqshunoslik 
123 
Kam 
taraqqiy 
etgan 
tuproqlarning 
asosiy 
xususiyatlari 
quyidagilardan iborat: tog‘ jinsi ustida yupqa qatlamli - A, o‘simlik 
to‘shami - O, o‘tuvchi qatlam - AS yoki AR - 10 sm qalinlikdan oshmaydi, 
Litosol tuproqlarda A - qatlam qoramtir rangda bo‘lib, gumusga boydir. 
Ammo kuchsiz, kam rivojlangan yumshoq tabiatli tog‘ jinslari ustida hosil 
bo‘lgan tuproqlarda och qoramtir va gumus miqdori kamroq bo‘ladi, 
Ikkinchidan, bu tuproq profilida hali to‘liq mukammal genetik qatlamlar 
paydo bo‘lmagan, ammo tuproq profilida eskidan hosil bo‘lgan 
paleotuproq qatlamlari uchrab turadi. 
Demak, kam rivojlangan tuproqlar yosh bo‘lib, tog‘ hududlarida 
yuvilish (eroziya) natijasida yosharib turadi, rivojlanish jarayonining sahro 
hududida sustligi va tuproq hosil qiluvchi ona jins qumlarning 
kambag‘alligi bilan bog‘liqdir. 
Bu toifadagi tuproqlarning birlamchi yoki ikkilamchi bo‘lishi 
landshaft tarixiy ko‘rinishi mehyorlariga qarab belgilanadi. Kam ri-
vojlangan tuproq tog‘larda, o‘rmonlar tagida, sahroda saksaul, kaktuslar, 
akatsiya daraxtlari tagida hosil bo‘lishi mumkin.