Туракулов э. Педагогик технологиялар ва махорат

 
4.4. Танқидий фикрлашни ўстирувчи фаол методлар. 
Танқидий фикрлашни ўстиришга хизмат қиладиган методлар «Демократик 
таълим учун» консорсиуми томонидан амалга ошириладиган «Танқидий фикр-
лаш учун ўқиш ва ёзиш» лойиҳаси доирасида ишлаб чиқилган. 
Консорциумнинг аъзолари: Халқаро ўқиш ассоциасияси, Хобарт ва Уилям 
Слимс коллежлари ва Шимолий Аёва штати университети. Бу лойиҳани Ню — 
Йорк Очиқ жамият институти ва Марказий Осиё тўғрисидаги Марказий ва 
Шарқий европадаги Сорос фонди маблағ билан таъминлайди. 
Бу парагрифда методлар мазмуни мазкур лойиҳа материалларига мувофиқ 
равишда ёритилади. 
Танқидий фикриашнинг фаол методларини ишлаб чиқишда қуйидаги асос-
лардан келиб чиқадилар: Танқидий фикрлаш нима? 
Фикрлаш — ўқиш, ёзиш, сўзлаш ва ешитишга ўхшаш жараён. У и фаол, 
мувофиқлаштирувчи шундай жараёнки, унда у ўзида бирор ҳақиқат тўғрисидаги 
фикрларни қамраб олади. 
Фикрлаш контекстдан ташқарида ҳосил қилинадиган кўникма емас. 
Танқидий фикрлаш таълимий дастур ёки кундалик ҳаётнинг умумий контек-
стидан йироқлашган шароитда ўрганилиши лозим бўлган ҳодиса ҳам эмас. 
Браун (1989) таъкидлайдики, вазифа ва реал ҳаёт мақсадларидан ажратилган 
ўқув кўникмалари таълим олувчиларга обектив тестларни яхши топшириш им-
кониятини бериши мумкин, лекин улар бу кўникмаларни янги вазиятларда 
қўллай олмайдилар. 
Рихер таъбири бўйича ўрганиш ва фикриашнинг таърифи когнитив психоло-
гия, фалсафа ва мултмедиа маданияти таълими соҳасидаги тадқиқотлар нати-
жаларига асосланади. 
Бу тадқиқотларнинг асосий натижалари: 
Самарали ва муттасил ўрганиш асосида талабаларнинг ахборотларни 
ўзлаштириш, синтезлаш ва уларни тўла егаллаш фаоллиги ётади (Андерсон ва 
унга ҳаммуаллифлар, 1985). 
2. Ўрганиш жараёни фикрлаш фаолиятини ривожлантиришнинг турли ту-
ман стратегияларидан фойдалангандагина муваффақиятлироқ бўлади. Бундай 
стратегия ўрганиш жараёнини янада онглилаштиради (Палинскар ва Браун, 
1989). 
3. Ўрганиш ва танқидий фикрлаш талабаларнинг аниқ вазифаларга нисбатан 
янги билимларни қўллаш имкониятларига эга бўлган тақдирда ривожланади 
(Ресник,1987). 
4. Ўрганиш талабаларнинг олдинги билимлари, тажрибаларига таянганда-
гина мустаҳкамланади. Булар талабаларнинг билган билимларини янги ахбо-
ротлар билан боғлаш имкониятини беради (Рос,1990). 
5. Танқидий фикрлаш ва ўрганиш ғоя ва тажрибаларнинг турли-туманлигини 
педагоглар тушунган ва қадрлаган вақтдагина амалга ошади. Танқидий фикр-
лаш «яккаю ягона тўғрижавобми қабул қиладиган менталитетжараёнида юз 
бермайди. 

---

100