GEÇILENLERI GAÝTALAMAK
§ 1. IŞLIK ŞEKILLERI
Işlikleriň zaman şekilleri
Gürrüňi edilýän işiň, gymyldy-hereketiň öň bolup ge- çendigine, indi boljakdygyna ýa-da hut geplenip durka bolýandygyna garap, işlikler üç zaman aňladýarlar: Öten zaman, häzirki zaman, geljek zaman.
Işligiň häzirki zaman şekili.
Işligiň häzirki zaman şekili işiň, gymyldy-hereketiň häzir ýerine ýetirilýändigini bildirip, düýp işlikleriň yzyna
-ýar, -ýär goşulmasy goşulyp ýasalýar.
Gymyldy hereketiň kim, näme tarapyndan ýerine ýetirilýändigini bildirmek üçin, häzirki zaman işliginiň yzyna degişli ýöňkeme goşulmalary goşulýar.
Işligiň geljek zaman şekili.
Geljekde boljak işi, gymyldy-hereketi bildirýän işlige işligiň geljek zaman şekili diýilýär.
Meselem: Ertir howa gowy boljak.
Işligiň geljek zaman şekili iki topara bölünýär: Mälim geljek zaman we nämälim geljek zaman işligi.
a).Mälim geljek zaman işligi anyk ýüze çykjak ýa-da bir sebäbe görä ýüze çykmajak gymyldy-hereketi aňladyp, düýp işligiň soňuna –jak, -jek goşulmalarynyň biri goşulyp ýasalýar.
b) Nämälim geljek zaman işligi düýp işligiň yzyna –ar,
-er goşulmalarynyň biri goşulyp ýasalýar we bir işiň bol- jakdygyny çak etmekligi borç boýunça edilmeli işi ýa-da bir zadyň häsiýetine görä adatça bolýan gymyldy-hereketi bildirmek üçin ulanylýar.
Işligiň öten zaman şekili.
Öten zaman işligi gepleşilip durlan wagtdan öň ýerine ýetirilen işi, gymyldy-hereketi aňladýar.
Öten zaman işlik şekili iki topara bölünýär.
Gutarnykly öten zaman işligi.
Dowamly öten zaman işligi.
Gutarnykly öten zaman düýp işlikleriň yzyna – dy, -di
goşulmasy goşulyp ýasalýar.
Dowamly öten zaman işligi bir işiň, gymyldy-hereketiň birnäçe wagt dowam edýändigini aňladyp, iki ýol bilen ýasalýar. Nämälim geljek zaman goşulmasyndan soň – dy,
-di goşulmasynyň goşulmagy bilen. Bu hili dowamly öten zaman işligi has öňräk bolup geçen we köp wagt dowam eden gymyldy-hereketi aňladýar.
Häzirki zaman işliginiň yzyndan – dy, -di goşulmasynyň gelmegi bilen. Bu ýol bilen ýasalan dowamly öten zaman işligi iki manyny aňlatmaga, ýagny täzeräkde bolup geçen dowamly gymyldy-hereketi aňlatmaga hyzmat edýär.
Do'stlaringiz bilan baham: |
