Turkm dili-7 2017. indd

Fonetik derňew edilişi:

1. 
   Sesi we harpy aýdyňlaşdyrmak.
   
2. 
   Basymyň düşýän bognuny aýtmak.
   
3. 
   Çekimli sesler:
   
   1. 
      çekimlileriň uzyn-gysga aýdylyşy;
      
   2. 
      çekimlileriň toparlara bölünişi.
      
4. 
   Çekimsiz sesler:
   
   1. 
      açyk çekimsizler;
      
   2. 
      dymyk çekimsizler.
      
5. 
   Bogun:
   
   1. 
      bogun galyby;
      
   2. 
      açyk bogun;
      
   3. 
      ýapyk bogun.
      

Morfologik derňew edilişi:

1. 
   Sözüň haýsy söz toparyna degişlidigini aýtmak.
   
2. 
   Sözüň sada, goşma, tirkeş sözdügini anyklamak.
   
3. 
   Onuň asyl, düýp ýa-da ýasama sözdügi barada maglumat bermek.
   
4. 
   Sözüň goşulmalary;
   
   1. 
      Ýasaýjy goşulmalar;
      
   2. 
      Üýtgediji goşulmalar;
      
   3. 
      Kömekçi goşulmalar;
      
   4. 
      Sorag goşulmalar;
      
   5. 
      Habarlyk goşulmalary.
      

3. 
   nji gönükme. Aşakdaky goşgy bendini fonetik derňew ediň.
   

Salamyň öňüne söz geçip bilmez, Duza-da şondan soň beriler nobat.

Çemce tutýan ýokdur çep eli bilen, Nahara ýapyşman, daşyňa seret.
(B.Hudaýnazarow).

Süýt ornuna şeker bergen enem sen, Ahunyma arzy-halym arz eýle.

(Mollanepes, XIX asyr)

4. 
   nji gönükme. Aşakdaky teksti göçürip, sözlemiň atdan bo- lan agzasyna baglanýan aýyklaýjylaryň aşagyny bir çyzyk, işlik- den bolan agzasyna baglanýan aýyklaýjylaryň aşagyna iki çyzyk çyzyň. Gönükmäni morfologik derňew ediň.
   

Kemine birine myhman bolýar. Baran wagtynda olar çekdirme bişirip oturan ekenler. Emma ol öýüň aýaly na- haryny gysganyp, Kemine basymrak turup gitsin diýip, eşitdiribrägede:

• 
  Dor geçiniň etidir, dogar aýda-da bişmez – diýýär.
  

Aýalyň tutan guşuny eýýäm ütüp goýan Kemine-de:

• 
  Aý, aryp gelen myhmandyr, alty aýda-da gitmez – diýýär.
  

Şol wagtlar öýüň dulunda tärine daňylgy duran owlak Keminäniň içmeginiň ýamalaryny galgaşyp duran ýerlerini çintgiläp başlaýar. Şol wagt Kemine:

• 
  Bä, başga ýerlerde myhman owlagy iýýärmikä diýýärdik weli, bu ýerde owlak myhmany iýjek bolýar – diýýär. (K.,«S.e»)