Türkmen halk döredijiligi

HAÝWANLAR 
HAKYNDAKY ERTEKILER
Goýun bilen möjek
Günlerde bir gün bir goýun jülgede otlap ýör eken. Onuň ýanyna bir 
möjek gelip:
− Eý, goýun, bu ýer meniň ýerim. Sen näme üçin meniň ýerimde otlap 
ýörsüň? − diýipdir.
Onda goýun:
− Ýok, jülgäniň hakyky eýesi men. Köp wagtdan bäri bu ýerde men 
hiç kimi görmedim. Oty ösen bu jülge saňa gerek däl. Bu ýer meniňki. 
Möjek dost, sen öz ugruňa gidiber − diýipdir.
Möjek bolsa:
− Bu jülge maňa ata-babalarymdan miras galan ýer. Ynanmasaň, şaýat 
taparyn. Goýun dost, seniň şaýadyň barmy? − diýip sorapdyr.
− Men şaýady aňsatja taparyn. Jülgäniň maňa degişlidigini hemme 
bilýär − diýip, goýun aýdypdyr.
Şeýdip, olar aýrylyşypdyrlar. Möjek tilkini tapyp:
− Eý, tilkijik, men ikimize hem bolar ýaly ýagly olja tapdym. Soňuny 
sorama-da, yzyma düş − diýipdir.
Tilki:
− Ol nähili olja, möjek dost? − diýip sorapdyr.
Möjek:
− Bir jülgede semiz goýun otlap ýör. Men onuň bilen jedelleşdim. Men 
şaýat taparyn diýip gaýtdym. Sen «Jülge möjegiňki» diýseň bolany − diýip, 
tilkini ynandyrypdyr.
Göwni galkan tilki:
− Örän gowy boldy, möjek dost, ýör gideli! − diýipdir.
Goýun bolsa oba gelip, gara ite duş bolupdyr. Ol ite:
− It dost, şu gün jülgede otlap ýörkäm, ýanyma möjek geldi. Ol: «Bu 
jülge meniň ata-babamdan galan ýer. Bu ýerleriň eýesi men. Sen näme üçin 
meniň ýerimde otlap ýörsüň?» diýdi. Men oňa: «Bu ýeriň hakyky eýesi 
men. Menden başga hiç kim bu ýere gelenok. Möjek dost, sen öz ugruň 
bilen gidiber» diýdim. Ol maňa: «Seniň şaýadyň barmy?» diýdi. Menem 
oňa: «Men şaýady aňsatja taparyn. Jülgäniň maňa degişlidigini hemme 
bilýär» diýdim. It dost, sen maňa kömek et − diýipdir.

---

30
Türkmen halk döredijiligi
− Goýun dost, gaýga batma! Saňa kömek ederin − diýip, it göwünlik 
beripdir.
Ertesi goýun it bilen jülgä barypdyr. Görse, möjek heniz gelmändir. 
It goýna:
− Goýun dost, üns berip diňle. Men şu buky ýerde ýataryn. Üstü-
mi ýandak bilen ört. Möjek bilen onuň şaýady meni görmesinler − diýip 
aýdypdyr.
It gaýym gizlenipdir. Möjek bilen tilkijik gelipdir.
Möjek:
− Tilki dost, görýäňmi, işimiz oňjak öýdýän. Ol-ha bir özi gezip ýör. 
Şaýat tapmandyr. Biz jülgäni goýundan dartyp alarys we etini iýeris − diýip, 
tilkä ýüzlenipdir.
Tilkijik goýnuň ýanyna ylgap gelip:
− Eý, goýun, sen näme kesekiniň ýerinde gezip ýörsüň?
− diýip sorapdyr.
− Sen şu jülgäniň kimiňkidigini bilýärmiň?
− Hawa, bilýärin. Bu ýer möjekden başga hiç kime degişli däl. Biz bu 
jülgäniň möjegiňkidigini bilýäris.
Şol wagt möjek:
− Goýun dost, seniň şaýadyň görnenok-la − diýip sorapdyr.
Onda goýun:
− Dostum, maňa şaýat gerek däl. Eger seniň sözüň dogry bolsa, şu 
ýandagyň üstünden böküp aňry-bäri öt. Şondan soň jülge, goý, seniňki 
bolsun! – diýipdir.
Tilkijik:
− Munuň näme kynçylygy bar. Men böküp görkezäýerin − diýip, 
ýandagyň üstünden böküpdir. Tilkijik bökende itiň tumşugyny görüp:
− Ýok, men aldawçy däl, ýalan söz berip biljek däl − diýip gaçyp 
gidipdir.
Möjek ýandagyň üstünden bökjek wagty it onuň bokurdagyndan 
tutupdyr. Bu ahwaly gören tilki gidip barşyna:
− Wah, möjek dostum, seni ýalan töhmet tutdy − diýip gygyrypdyr. 
It möjegi öldüripdir. Goýun bilen bile obalaryna gaýdypdyr. Şeýdip, otly 
jülge olara degişli bolupdyr. 

---

31
Pyşdyl, keýik we garga
üçüsiniň dostlugy
Bir zamanda bir pyşdyl, bir keýik, bir garga ýaran bolupdyrlar. Bular 
näme iş etselerem, maslahatly edipdirler. Günleriň birinde keýik janawer 
duzaga düşenmiş. Garga-da ýanynda eken. Ol baryp çüňki bilen duzagy 
aýryp bilmändir. Garga pyşdylyň ýanyna gelip:
− Eý, pyşdyl dost, keýik dostumyz-a awçynyň duzagyna düşüpdir. 
Men boşadyp bilmedim. Sen synanyşmasaň, boljak däl − diýipdir.
Onda pyşdyl:
− Bolýar, ýöne men onuň nirededigini bilemok. Salgy bereňde-de 
nädip tapaýyn?!− diýipdir. Onda garga:
− Men uçup ýol görkezip gideýin − diýipdir.
− Onda «wak-wak», «zak-zak» edip uçup gitme-de, garynja tüm-
megi ýaly üýşmejik gum görseňem, gonup git. Meni şeýdip, keýigiň 
üstünden eltmeseň, görýän ýerim barmy − diýipdir. 
Garga pyşdylyň aýdyşy ýaly edip, pyşdyly keýigiň ýanyna alyp 
barypdyr. Pyşdyl duzagyň kirişlerini ýeke-ýekeden çeýnäp, keýigi 
boşadypdyr.
Onsoň olar keýigi boşadan ýerlerinden gaçmagy maslahat edip, bu 
ýerden gaýdypdyrlar. Pyşdyl janawer şunça mytdyldap gitse hem hiç ýol 
öndürip bilmändir. Keýik bilen garga hem ýoldaşlaryny taşlap, ondan 
aýrylyp gidip bilmändir. Iň ýamany, pyşdylyň yzy ýerde ýol ýaly bolup 
ýalpyldap ýatanmyş. Şol wagt şemal hem turmandyr.
Basym duzagyň eýesi gelipdir. Görse, duzaga keýik düşen eken 
welin, bir zat duzagy kertip boşadypdyr. Ol töweregine ser salsa, pyşdylyň 
yzyny görüpdir. Duzagyň eýesi pyşdylyň yzyny yzarlap, bir salymdan 
pyşdylyň yzyndan ýetipdir-de:
− Aý, pyşdyl, dur entek, ozalam gämigimi az gyran dälsiň. Sen 
betnebisi ýokarky çanagyňdan bir dyndaraýyn – diýip, oňa topulypdyr.
Keýik janawer durup bilmän, pyşdylyň beýle gapdalyna ýykylypdyr.
Duzagyň eýesi: «Ynha, maňa bir aw, belki, duzaga düşen keýikdir, 
aýagyny agyrdandyr» diýip, oňa topulypdyr. Duzagyň eýesi ýetiberende, 
keýik turup gaçyp, elli-altmyş ädime baryp, ýene ýykylypdyr.
Duzagyň eýesi keýigi ýene kowalapdyr. Ol adam ýetiberende, keýik 
ýene gaçypdyr. Bular şeýdişip, esli gidýärler. Ahyrynda gün batyberende, 
keýik dars-dars edip, gözden gaýyp bolupdyr.
Şeýdip, keýigem pyşdyly ölümden halas edipdir.
Dostlar howpdan halas bolup, ýene-de agzybirje ýaşaberipdirler.