Türkmen halk döredijiligi

Halky kyssalar. Jadyly ertekiler

---

86
Türkmen halk döredijiligi
jemläp, patyşa bilen hoşlaşyp, ýola düşüpdir-de gidiberipdir. Az ýöräp, köp 
ýöräp, bular hälki çeşmäniň boýuna ýetýärler, dem-dynçlaryny alyp, ýagşy 
oýlanyşyp, kärizçiler käriz gazyp, suw çykarýarlar, birnäçesi özleri üçin öý 
salýarlar. Iň gowy ussalardan birnäçesi hälki hazynanyň daşyna uly howly 
edip, içinde Şirwanadylyň köşgi ýaly, täsin köşk salypdyr.
Şirwan patyşanyň köşgüniň ýedi gapysy barmyşyn. Güljahan özüniň 
köşgüne sekiz gapy etdiripdir. Şirwanadylyň köşgünde ýedi küňre bolan 
bolsa, bu gyz sekiz küňre saldyrypdyr. Kerpiçleri gymmat baha daşlardan 
etdiripdir. Gyzyň bu köşgüni görmäge göz gerek! Köşgüň daşyny bolsa 
çarbaglyga öwrüpdir.
Bu ýerdäki adamlaryň hemmesi gowy jaýlar edinip bolandan soň, gyz 
bar ilatyny ýygnap:
− Ynha, isleseňiz ulag alyp gidiň-de, çagalaryňyzy getiriň, göçüp 
geliň, gören adamyňyza-da aýdyň. Kim göçüp gelse, ýer-suw berjek, paç-
dan-salgytdan tutuş boşatjak − diýenmiş. 
Bu habar köp ýere ýaýrap, dumly-duşdan bu şähere adamlar göçüp 
geliberipdir. Şeýlelik bilen, bu ýerde tiz wagtyň içinde bir uly şäher kemala 
gelipdir, bu ýeriň adamlary bolsa bolelin, asuda durmuşda ýaşapdyrlar. 
Günlerde bir gün Güljahan ol gowakdaky hazynadan bir zat goýman 
daşatdyrýar, onuň sakçysy garryny hem özüne enelik edinýär. Bir gün 
Güljahan şäheriň hemme halkyny ýygnap:
− Adamlar, indi biziň şäherimiziň jemendesi hem birçene ýetdi. Indi 
bize bir baştutan gerek, hany, öz araňyzdan gowy bir adamy patyşa saýlaň 
− diýipdir.
Ilat:
− Biziň sizden başga patyşa saýlajak adamymyz ýok, siz akylly 
adam, bu şäheri saldyranam özüňiz, indi özüňiz hem patyşa bolarsyňyz. 
Şirwanadyl hem sizçe bolan däldir − diýşip gygyryşypdyr.
Şunluk bilen, Güljahan bu şähere patyşa bellenýär. Ol dünýäde gaty 
güýçli patyşa bolýar, özi-de iki patyşanyň hazynasyna eýe bolýar. Bu 
şäheriň ilaty gün-günden köpelip başlaýar. Bu gyz şa akylly adamlaryndan 
özüne wezir-wekiller toplaýar. Şäherde mekdep we gaýry jaýlar saldyryp, 
gaty sahy patyşa bolýar. Bu şäheriň ilaty Güljahan patyşadan göwünleri 
gaty hoş bolupdyr. Emma şäher ilaty bu patyşanyň gyzdygyny bilmeýär. 
Bu şäheriň şeýle täze tutulan owadan ýurtdugy, patyşanyň adyllygy älem-
jahana jar bolýar. Bu şäheriň bazary bütin dünýäniň bazaryndan baý eken. 
Munda adyny tutan zadyň hemmesi tapylyp, dünýä söwdagärlerine özüni 

---

87
tanadypdyr. Her bir ýurduň patyşalarynyň adamlaryndan ýörite gelip, bu 
şähere aýlanyp, patyşanyň köşgüne syn edip, haýran galyp gider ekenler. Bu 
çölüstandaky şeýle owadan şäheriň bina bolmagyna haýran galar ekenler.
Şirwan patyşanyň bir adaty barmyş: gedaý onuň köşgüniň ýedi ga-
pysyndan hem aýlanyp gelse, ony boş goýbermän, bir zat berer eken. 
Güljahan Şirwan patyşanyň bu zatlaryna belet eken.
Günlerde bir gün Güljahan özüniň wezirini çagyryp: 
− Eý, wezir, ynha, şeýle-şeýle, sen gedaý geýimine gir-de, pylan 
ýerde Şirwanadyl diýen bir patyşa bar. Sen onuň şäheriniň bir ýerinde 
ýerleş-de, soň onuň köşgüne şu gedaý lybasyň bilen bar, onuň köşgüniň 
ýedi gapysyndan baranyňda-da seni boş çykarmaz. Sen hemme gapy-
laryndan girip, aýlanyp bolanyňdan soň, ýene-de birinji gapysyndan tä-
zeden girip başlagyn. Şonda patyşa saňa gaharlanar welin, sen derrew: 
«Päh-eý, Şirwanadyl diýselerem, pylan ýurduň patyşasyça ýok ekeni, onuň 
köşgüniň edilişi-hä edil şunuň ýaly welin, emma onuň gapysy sekiz, özem 
her gapysyndan gireniňde-de berýän zadynyň hetdi-hasaby ýok, süýji dili 
hem onuň üstüne, onuň ýaly patyşa dünýäde bolmaz, indi men başymy 
alyp, şol patyşaňka gideýin-le» diý-de, saraýyndan çyk-da gaýdyber
− diýip öwredipdir. Wezir özüniň patyşasynyň hemme diýenlerine düşünip, 
derrew şaýyny tutup, bir kişilik hem gedaý esbabyny horjuna salyp, atyny 
sürüp gidiberipdir. Bu wezir az ýöräp, köp ýöräp, ahyry Şirwan patyşanyň 
şäherine ýetipdir. Ol bir saraýmanyňkyda atyny daňyp, dynjyny alyp, 
şähere aýlanyp, tanyş bolupdyr. Wezir ertir irden, hiç kim duýmanka, gedaý 
eşiklerini geýip, bazarda aýlaň-çaýlaň edip, soň Şirwan patyşanyň köşgüne 
ugrapdyr. Bu wezir Şirwanadylyň köşgüne barypdyr-da:
− Diwana geldi işikden, 
Bela çyksyn deşikden.
Diwana bir suw beriň.
Gara tüýli meşikden.
Ýa Alla jan, ýa Alla! 
Ýa Bahawetdin diwana! 
Bereweriň, bereketiň artsyn! –
diýip, her gapydan baranda, sanap barýarmyş. Şirwanadyl bu gedaý her 
gapysyndan gelende, oňa birneme pul berýär, emma ýene-de ilki giren 
gapysyndan girip başlaberende Şirwanadylyň muňa gahary gelip:
− Päh-eý, sen-ä bir edepsiz diwana ekeniň − diýip kowupdyr.
Diwana wezir:
− Päh-eý, Şirwanadyl, Şirwanadyl diýselerem özüni görmän