Türkmen halk döredijiligi

Dessanlar. Saýatly Hemra

---

258
Türkmen halk döredijiligi
Aýrylyp ata-eneden, 
Jennetiň bagyna düşmüş. 
Bu baglaryň gül-lälesi, 
Çöl-deşteleriň gandalasy, 
Perhadyň ahy-nalasy, 
Şiriniň dagyna düşmüş. 
Geldi ýene seýil çagy, 
Pyýalany doldur, sagy, 
Iki zülpüň bolup ýagy, 
Her dem ýaňagyna düşmüş. 
Ol perini gören çagda, 
Läleler açylar bagda, 
Uzyn boýly, giň gujakda,
Höwesim agyna düşmüş. 
Ýalňyz başym galdy derde, 
Akyl-huş galmady serde, 
Myhman bolman özge ýerde, 
Ýaryň otagyna düşmüş. 
Göwün her dem gaýnap joşmaz, 
Yşkyň oduna tutaşmaz, 
Hemra özge ýere düşmez, 
Ýaryň gujagyna düşmüş. 
Elgaraz, Hemra sözüni tamam etdi. Kenizler Hemrany golundan tu-
tup, Saýat hanyň ýanyna alyp bardylar. Hemra Saýat hany görüp, iki elini 
gowşuryp salam berdi. Kyrk gez köşgüň üstünde oturan Saýat ýüzündäki 
dokuz gabat perdäni serpip, Hemranyň salamyny aleýk alyp, onuň gara 
gözüne, güler ýüzüne, şirin sözüne, galam gaşyna, hünji dişine gözi 
düşüp, huşy başyndan uçdy. Hemra hem tylla tagtyň üstünde oturan şa 
sypatly Saýadyň ýüzüniň köşge röwşen berip duranyny görüp, biygtyýar 
beýhuş boldy. Kenizler huş gülünden getirip, Saýat bilen Hemra ysgatdy-
lar. Ikisi hem huşuna geldiler. Saýat han:

---

259
− Eý, baba, ogluň hiç bir aýby ýok, emma bir aýby bar − diýdi. 
Aşyk Ahmet: 
− Eý, Saýat han, sözüňi bilip aýt, meniň oglumyň päkizelikden 
başga aýby ýokdur − diýdi. Onda Saýat han:
− Ýigidiň saz-söhbetden habary bolmasa, köp aýypdyr − diýdi. 
Onda Aşyk Ahmet:
− Eý, Saýat han, meniň oglumyň bileni sazdyr, eşideni sözdür
− diýdi. Onda Saýat han:
− Hemra saz beriň! – diýdi. 
Kenizler saz getirip berdiler. Hemra bir pasyl saz çaldy. Onuň sazy 
Saýat hana hoş ýakdy. Saýat han:
− Eý, oglan, berekella sazyňa seniň, sözüňi hem eşideliň! − diýdi. 
Hemra Saýat hana nazar kyldy. Görse, dokuz gat lybasyň üstünde 
Saýat hanyň mämeleri mälim bolup dur. Hemra muny görüp, sazyny 
biygtyýar eline alyp, bir gazal aýtdy:
Gidende − zemistan, gelende − bahar, 
Sowsanly, sünbülli ak mämeleriň.
Ýüzüň görgeç gitdi akyl-hyýalym, 
Düşermi gollara sag mämeleriň?
Garşydan rakyplar ne diýrler bize, 
Aşyk-magşugynyň jebrine döze,
Säheriň çagynda görüner göze, 
Goýupdyr synama, dag mämeleriň. 
Gyzlaryň elinde altyn pyýala, 
Däli göwnüm görüp, gitdi hyýala, 
Ýuka köýnek geýip çyksaň şemala, 
Ýöräňde titreşer ak mämeleriň. 
Kadyr möwlam göz üstüne gaş bermiş,
Laglydan, merjenden, dürden diş bermiş,
Ak göwsüňde ýumarlanyp baş bermiş, 
Gülende titreşer çag mämeleriň. 
Dessanlar. Saýatly Hemra

---

260
Türkmen halk döredijiligi
Gyzyl güli desselemiş ýaryna,
Her kim arzuw çeker öz didaryna, 
Boýy meňzär Gürjüstanyň naryna,
Beýazlykdan, gardan ak mämeleriň. 
Ýüzüňi meňzetdim Aý bilen Güne,
Bir tersa gyzydyr hiç gelmez dine, 
Aşyk Hemra aglap, bakar ýüzüne,
Bal bilen ýugrulan ýag mämeleriň. 
Hemra sözüni tamam etdi. Saýat hanyň gahary gelip:
− Bu köpek ogly «tersa gyzy» diýýär. Atasy oglundan beter, ogly 
atasyndan. Eý, Banu keniz, bulary daragtdan asyp, tä ölinçä uruň! − diýdi. 
Kenizler goja kişini ogly bilen agaçdan asyp urup başladylar. Hemra Saýat 
handan aman diläp, bir söz diýdi: 
Gurbanyň bolaýyn seniň, 
Saýat hanym, aman-aman!
Köp intizar etme meni, 
Bal Saýadym, aman-aman!
Akyl-huşym gitdi serden, 
Jyda düşdi bal-y-perden, 
Seniň üçin Yrak ýerden,
Men gelmişem, aman-aman!
Gahar etme, söwer ýarym, 
Bag içinde alma-narym, 
Saňa diýrem ahy-zarym, 
Han Saýadym, aman-aman!
Hemra diýer, ýandym oda,
Gollarynda gülgün bada,
Arz eýlerem perizada, 
Bal Saýadym, aman-aman!
Elgaraz, Hemra sözüni tamam etdi. Saýat han:

---

261
− Hemra biziň elimizden aman diledi. Munda alyp geliň
− diýdi. Kenizler Aşyk Ahmedi goýup, Hemrany Saýat hanyň aldyna alyp 
geldiler. Hemra atasynyň asylyp durşuny görüp, ony halas etmegi Saýat 
handan diläp, zar-zar aglap, söz diýdi:
Bir arzym bar gözelleriň hanyna, 
Aýdaýynmy, aýtmaýynmy, ne diýr sen?!
Asly göwher kän gelipdir şanyna,
Aýdaýynmy, aýtmaýynmy, ne diýr sen?!
Ozal başda han tagtyna han çykar, 
Aglap gözden ýaş ornuna gan çykar, 
Näzli ýara arz edinçä jan çykar,
Aýdaýynmy, aýtmaýynmy, ne diýr sen?!
Men neýläýin, jyda düşdüm gülümden, 
Aýralygy beter bildim ölümden,
Gorkym köpdür − hata çykar dilimden,
Aýdaýynmy, aýtmaýynmy, ne diýr sen?!
Garyp bilbil gona bilmez gülşene, 
Ýardan bize habar geldi − nyşana, 
Bir sözüm aýdabilmen üýşene, 
Aýdaýynmy, aýtmaýynmy, ne diýr sen?!
Hemra diýer, içim derde dolupdyr, 
Bilbil kibi işim pygan bolupdyr,
Näzlim, senden bir dilegim galypdyr,
Aýdaýynmy, aýtmaýynmy, ne diýr sen!
Elkyssa, Hemra sözüni tamam etdi. Saýat han görse, Hemranyň 
atasy heniz hem asylyp dur. Ol: «Eý, biynsap kenizler, goja kişini tizden 
düşürip, hüjrä eltiň!» diýdi. 
Kenizler Aşyk Ahmedi düşürip, hüjrä eltdiler. Saýat han Hemrany 
bir munakgap öýe eltip, ýagşy gyrmyzy lybaslar geýdirip, ikisi aýşy-
eşrete meşgul boldy. 
Günlerde bir gün Saýat han: