Turon nashr

41-жадвал
Назорат процедураларнинг бошқа турлари²⁹⁸

Процедура тури	Батафсил таснифи
Дискриционал (Discretionary)	Бу инсон ихтиёрига бўйсунади элементлари бор. Масалан, сотиб олиш буюртмаси бўйича имзони текшириш
Дискриционал бўлмаган (Non-discretionary)	Бу тизим томонидан автоматик равишда тақдим этиладиган ва бекор қилинмайдиган бошқарув элементлари. Масалан, нақд пул тарқатиш машинасида пин код рақамини киритиш
Ихтиёрий (Voluntary)	Ушбу бошқарув элементлари ташкилот томонидан бизнесни бошқаришни қўллаб-қувватлаш учун танланади.
Мажбурий (Mandated)	Ушбу назорат қонун билан талаб қилинади ва ташқи органлар томонидан белгиланади.
Қўлланма (Manual) асосида ташкил этилган	Ушбу бошқарув элементлари қайта ишлаш функциялари ва бошқарув элементлари ва инсон функциялари ўртасидаги бирма-бир боғлиқликни намойиш етади
Автоматлаштирилган (Automated)	Ушбу бошқарув элементлари ишлов бериш орқали хатоларни олдини олиш, аниқлаш ва тузатиш учун мўлжалланган дастурлашти-рилган процедуралардир.
Бош умумий (General)	Ушбу бошқарув элементлари компютер муҳити билан боғлиқ хавфларни камайтириш учун ишлатилади. Умумий бошқарув элементлари-бу дастур ишлайдиган муҳит билан боғлиқ бўлган бошқарув элементлари. Масалан, ўзгаришларни бошқариш назорати ўзгаришларнинг ташкилот талабларига жавоб беришини ва ваколатли бўлишини таъминлаш учун мўлжалланган.
Дастурий (Application)	Ушбу бошқарув элементлари компютер муҳити билан боғлиқ хавфларни камайтириш учун ишлатилади. Иловаларни бошқариш-бу хатоларни олдини олиш, аниқлаш ва тузатадиган бошқарув елементлари. Масалан, барча ёзувлар бошланишидан то охиригача қайта ишланганлигини текшириш учун тўлиқликни текширади
Молиявий (Financial)	Ушбу назорат операцияларнинг асосий соҳаларига қаратилган бўлиб, активларни ҳимоя қилиш ва тегишли бухгалтерия ёзувлари ва ишончли молиявий маълумотларни сақлашга қаратилган.

Буюк Британиянинг эски аудиторлик амалиёти қўмитасининг йўриқномаси ички назорат кўпинча SPAMSOAP каби эслаб қолинадиган фойдали хулосани беради. SPAMSOAPнинг маъноси:

(а) Вазифаларни ажратиш (Segregation of duties). Масалан, раис/бош ижрочи ролларни белгилаб тақсимлаб бериши кераклиги.
(b) Жисмоний (Physical). Бу активларни сақлашни таъминлаш чоралари, масалан, фақат ваколатли ходимларга пул бозорига пул маблағларини кўчиришга рухсат берилади.
(с) Авторизация ва тасдиқлаш (Authorisation and approval). Барча операциялар тегишли масъул шахс томонидан авторизация ёки тасдиқлашни талаб қилиши керак. Ваколатлар учун чекловлар белгиланиши керак, масалан, иш ҳақи қўмитаси директорларнинг иш ҳақини ҳал қилиш учун ижро этилмайдиган директорлар (non-executive directors (NEDs)) томонидан белгиланиши ва ишлаши каби функционал вазифалар.
(d) Менежмент (Management).Менежмент ҳисоботларни таҳлил қилиш ва кўриб чиқиш, масалан, бизнес самарадорлигини таҳлил қилиш, ички аудит хизматларини кўрсатиш орқали назоратни таъминлаши керак.
(e) Назорат (Supervision). Рўйхатга олиш ва кундан-кунга битимлар операциялари назорати, барча ходимлар ўз ишини текширишини ва хабардор бўлишини таъминлайди, Мисол учун, сохталаштириш ёки хатолар хавфини камайтириш, масалан, бюджет, раҳбарлари шарҳи, истисно холатлари ёки зиддиятли ҳисоботлар каби кўрсаткичлар.
(f) Ташкилот (Organisation). Ҳисобот йўналишларини, ваколат ва масъулият даражасини аниқлаш орқали, бу ҳар кимнинг ўз назорати (ва бошқа) мажбуриятлари тўғрисида хабардор бўлишини таъминлайди, айниқса бошқарув сиёсатига риоя қилишни таъминлашда, масалан, ходимларнинг бир нечта менежерларга ҳисобот беришидан сақланинг. Процедуралар қўлланмалари бу ерда фойдали бўлади.
(g) Арифметик ва бухгалтерия ҳисоби (Arithmetical and accounting). Битимларнинг тўғри ва аниқ ёзилиши ва қайта ишланиши, масалан, келишув ва синов баланслари текширилиши керак.
(h) Ходимлар (Personnel). Ходимларни танлаш, ўқитиш ва малакасига, шунингдек шахсий фазилатларга еътибор қаратиш лозим; ҳар қандай тизимнинг сифати назорат операцияларини амалга оширадиганларнинг малакаси ва яхлитлигига боғлиқ, масалан, ички auditor сифатида фақат малакали ходимлардан фойдаланиш.
Foundations of Accounting in Business - FAB Study Text 2016. PART A: Chapter 09 « Control, security and audit» қисмида ички назорат текширувларига қуйидагилар эътироф этилган.