Turon nashr

8.3. Ички аудит ва ички назорат.


Интернет манбаларда ички аудит тушунчасига қуйидагича таъриф келтирилган:
Ички аудит - компаниянинг ички назоратини, шу жумладан корпоратив бошқарув ва бухгалтерия ҳисоби жараёнларини баҳолайди. Ушбу турдаги аудит қонунлар ва қоидаларга риоя қилишни таъминлайди ва молиявий ҳисоботларни ва маълумотларни тўплашни аниқ ва ўз вақтида сақлашга ёрдам беради. Ички аудиторлар ўзларининг бошқарув гуруҳлари номидан ишлайдиган компаниялар томонидан ёлланади. Ушбу текширувлар, шунингдек, ташқи аудитда аниқланмасдан олдин муаммоларни аниқлаш ва камчиликларни тузатиш орқали операцион самарадорликка эришиш учун зарур бўлган воситаларни бошқаришни таъминлайди.
Ички аудитлар компания фаолияти ва корпоратив бошқарувида ҳал қилувчи рол ўйнайди, айниқса ҳозирда 2002 йилдаги Sarbanes-Oxley Қонуни менежерларни ўз компанияларининг молиявий ҳисоботларининг тўғрилиги учун қонуний жавобгарликка тортади. SOX шунингдек, компаниянинг ички назорати ҳужжатлаштирилиши ва ташқи аудитнинг бир қисми сифатида кўриб чиқилишини талаб қилади.
Ички audit компаниянинг қонунлар ва қоидаларга риоя қилишини таъминлашдан ташқари, хатарларни бошқариш даражасини ҳам таъминлайди ва потенциал фирибгарлик, чиқиндилар ёки суиистеъмол қилишдан ҳимоя қилади. Ички аудит натижалари менежментга мақсадга мувофиқ ишламайдиган жорий жараёнларни такомиллаштириш бўйича таклифлар беради, улар ахборот технологиялари тизимлари ва таъминот занжирини бошқаришни ўз ичига олиши мумкин.
Ички аудит кунлик, ҳафталик, ойлик ёки йиллик асосда ўтказилиши мумкин. Баъзи бўлимлар бошқаларга қараганда тез-тез текширилиши мумкин. Масалан, сифатни назорат қилиш учун ишлаб чиқариш жараёни ҳар куни текширилиши мумкин, кадрлар бўлими еса йилига бир marta текширилиши мумкин.³⁰⁰
Foundations of Accounting in Business - FAB Study Text 2016. PART A: Chapter 09 « Control, security and audit» қисмида ички аудитга қуйидагича таъриф келтирилган:
Ички аудит – бу ташкилотда унга хизмат сифатида ташкил этилган мустақил баҳолаш фаолияти. Бу бошқа назоратларнинг етарлилиги ва самарадорлигини ўрганиш ва баҳолаш орқали ишлайдиган назорат. Ишлаб чиқилган текширув усуллари корхона фаолияти ва бошқарувининг барча қисмлари самарадорлигини таҳлил қилишда қўлланилади.
Ички аудит билан ташқи аудитнинг фарқли жаҳатларидан бири бу - ташқи audit фақат акциядорлар манфаати учун амалга оширилади ва нашр этилган ҳисобларни текширади. Ички аудит ички назорат тизимининг бир қисми бўлиб ҳисобланади.
Буюк Британиядаги Turnbull ҳисоботида ички audit функцияси бўлмаган listing компаниялари ҳар йили унга ега бўлиш зарурлигини ва ички аудит функциясига эга listing компаниялари ҳар йили унинг кўлами, ваколати ва ресурсларини кўриб чиқиши кераклиги айтилган.
Turnbull ички аудит омилларга боғлиқ бўлади, деб таъкидлайди. Буларга:

• 
  Компания фаолиятининг кўлами, хилма-хиллиги ва мураккаблиги;
  
• 
  Ходимлар сони;
  
• 
  Харажат ва фойда муомалалари;
  
• 
  Ташкилий тузилмалар, ҳисобот жараёнлари ёки асосий ахборот тизимларидаги ўзгаришлар;
  
• 
  Асосий хавфларнинг ўзгариши;
  
• 
  Ички назорат тизимлари билан боғлиқ муаммолар;
  
• 
  Тушунарсиз ёки қабул қилинмайдиган ҳодисалар сонининг кўпайиши.
  

Ички аудитнинг мунтазам ишларини амалга оширишнинг муқобил воситалари бўлиши мумкин бўлса-да, ишни бажарувчилар жараёнга жалб қилиниши мумкин ва бу ўз навбатида объектив бўлишга тўсиқ бўлиши мумкин.