Tvich va diqt ma'ruza lotin

Bazalash deb - tanlangan koordinatalar sistemasiga nisbatan tayyor maxsulot 
yoki xomaki detalni talab qilingan xolatga keltirishga aytiladi. Bazalash orqali ishlov 
beriladigan detal dastgoxning qisuvchi elementi, mosama, keskichga nisbatan ma'lum 
xolatga keltiriladi. Baza deb - bazalash uchun ishlatiladigan detalning yuzasi yoki shu 
vazifani bajaruvchi yuzalar, o’q, nuqtalarga aytiladi (1-rasm). 
1-baza 
 
 
 
2-zagatovka 
1-rasm. Detallarni o’rnatih (bazalash). 
Erkin turgan xar qanday detal xavoda 6 ta erkinlik darajasiga ega, u qo’zg’al- 
masligi uchun 6 ta bog’lar zarur. Masalan, patronga o’rnatilgan detal kulachok bilan
siqilganda bog’lardan xoli bo’ladi (2-rasm). 

---

13
 
2-rasm. Jismning erkinlik darajasi 
1,2,3 tayanch nuqtalar (XOZ - 1,2,3) – o’rnatuvchi baza detalni 3ta erkinlik darajasidan 
maxrum qiladi. YOZ-4,5 - yo’naltiruvchi baza XOY-6 - tayanch baza. Bunday 
bazalash printsipi “olti nuqta” qoidasi deyiladi. 
Baza turlari. 
Bazalar quyidagicha sinflanadi: vazifasiga ko’ra (konstruktorlik: asosiy 
qo’shimcha; texnologik va o’lchovli hamda o’rnatuvchi, yo’naltiruvchi, tayanch va 
boshqalar); 
1). Detal chizmasidagi chiziq va nuqtalar konstruktruktorlik baza deyiladi. Bunda 
konstruktor uni xolati yoki brikmadagi ‚o’rnini aniqlaydi. 
Qo’shimcha baza biriktirilayotgan detalni yig’ma birlikdagi xolatini aniqlaydi. 
2). Detalga ishlov berishda (yig’ishda) foydalaniladigan baza texnologik baza 
deyiladi. 
3). Detal va o’lchov asboblarining nisbiy xolatini aniqlovchi baza o’lchov 
bazalari deyiladi.
O’lchov bazalaridan razmerlar xisobi boshlanadi. 
O’lchov bazalar aniq (tochkalar, o’qlar) va noaniq bo’ladi. 
BAZALARNING DOIMIYLIK PRINSIPI. 
Detallarga ishlov berish aniqligi barcha operatsiyalarda bir o’rnatish bilan bir 
baza orqali amalga oshirilganda oshadi. 
Bazalarning doimiylik prinsipining moxiyati shuki, barcha kesib ishlash 
operatsiyalarida bir detal uchun baza sifatida faqat bitta yuza olinadi.