U. V. G‘afurov, B. E. Mamarahimov, Q. B. Sharipov, F. O. Otaboyev

4. Ishsizlik va uning turlari. Ishsizlik darajasini aniqlash 
 
Mehnatga layoqatli bo‘lib, ishlashni xohlagan, lekin ish bilan 
ta’minlanmaganlar ishsizlar deyiladi. Namoyon bo‘lish xususiyati va vujudga 
kelish sabablariga ko‘ra ishsizlik friksion, tarkibiy, siklik, institutsional, 
texnologik, regional, yashirin va turg‘un ishsizlik turlariga bo‘linadi. 
Kishilar turli sabablar (yangi yashash joylariga ko‘chib o‘tish, ishining mazmuni 
va tavsifi yoqmay qolishi, nisbatan yuqoriroq ish haqi olishga intilish va boshqalar)ga 
ko‘ra o‘z ishlarini almashtirib turadilar. Biroq, bir ishdan bo‘shab, boshqa biriga 
joylashgunga qadar orada ma’lum vaqt o‘tadi (ba’zi adabiyotlarda bu muddat 1 oydan 
3 oygacha davom etishi ko‘rsatiladi). Aynan shu vaqt oralig‘idagi, ya’ni bir ishdan 
bo‘shab yangi ishga joylashgunga qadar bo‘lgan davrdagi ishsizlik friksion 
(oraliq) ishsizlik deyiladi.
FTT, yangi texnologiyalarning ishlab chiqarishga qo‘llanishi natijasida ba’zi 
bir tarmoq va soha mahsulotlariga bo‘lgan talab qisqarib, zamonaviy mahsulot 
turlariga talab o‘sadi. Natijada ba’zi bir kasb yoki mutaxassislik turlaridagi 
ishchilarga talabning qisqarishi yoki umuman yo‘qolishi ularning o‘z kasb va 
mutaxassisliklarini o‘zgartirish yoki shunday kasblarga talab saqlanib qolgan 
joylarga ko‘chib o‘tishga majbur qilib qo‘yadi. YAngi kasb va mutaxassislikni 
o‘zlashtirib yoki boshqa joyga ko‘chib o‘tib, yangi ishga joylashgunga qadar 
bo‘lgan ishsizlik tarkibiy ishsizlik deb ataladi. Tarkibiy ishsizlik friksion 
ishsizlikka qaraganda uzoqroq davom etadi hamda ko‘proq ma’lum xarajatlarni 
taqozo etadi. Uning uzoq muddat (odatda 6 oydan ko‘proq) davom etishi yangi 
kasb turini o‘zlashtirish yoki malaka oshirish bilan, ma’lum xarajat talab qilishi 
esa, eski kasb turi bilan shug‘ullanish istagi saqlanib qolgan holda, yashash 
joylarini o‘zgartirish bilan bog‘liq bo‘ladi. 
Friksion va tarkibiy ishsizlik, iqtisodiyotdagi rivojlanish har qanday holatidan 
qat’iy nazar, ma’lum darajada barcha mamlakatlarda mavjud bo‘ladi. Shunga 
ko‘ra, friksion va tarkibiy ishsizlik birgalikda ishsizlikning tabiiy darajasini