Учебное пособие подготовлено на основе типовой программы дисциплины «Гидрология рек»
Download 6.22 Mb. Pdf ko'rish
|
Nilometrning o‘lchov aniqligi. Angliyalik gidrologolim A.K.Bisvas
ma’lumoti bo‘yicha Ravzo orolidagi "Miqyos anNil" bilan yevropaliklar, aniqrog‘i, Le Per va Marsel degan shaxslar Napoleonning Misrga yurishlari vaqti (17981800-yillar) da tanishganlar. Ularning tavsificha suv o‘lchash inshooti kvadrat shaklidagi quduq ko‘rinishida bo‘lib, Nil daryosi bilan uchta yer osti suv yo‘llari orqali tutashgan. Quduq o‘rtasida oq marmar bilan qoplangan sakkiz qirrali ustun o‘rnatilgan. Shu ustunda suv sathini o‘lchashga imkon beradigan yirik darajot(bo‘lak)lar, ular esa, o‘z navbatida, mayda darajotlarga ajratilgan. Yirik darajotlar arab tirsak birligi (54 sm)ga, maydalari esa uning 1/24 qismi (qirot)ga, ya’ni 2,25 sm ga teng bo‘lgan. Kuzatuvchi suv sathi haqida hisob olish uchun aylanma shaklida qurilgan zinapoyalardan chiqib, tushgan. Bino devorlarining ichki tomonida esa arab alifbosida yozilgan, islom diniga oid muqqadas bitiklar bo‘lgan (1.2rasm). Inshootning mazkur tavsifida keltirilgan arab tirsak birligiga teng bo‘lgan yirik darajotlar hamda qirotlarga teng bo‘lgan mayda darajotlar kishi diqqatini o‘ziga tortadi. Aniqrog‘i, bu holat X asrning ikkinchi yarmida yashagan arab olimi va sayyohi Abu Abdulloh Muhammad alMuqaddasiyning o‘lkamizda qadimdan daryolarda suv sathini o‘lchash ishlari bajarilganligi haqidagi ma’lumotlarini yodga soladi. Uning 985- yilda yozib tugallagan "Iqlimlarni o‘rganishda eng yaxshi qo‘llanma" asarida suv ilmi tarixida juda muhim hisoblangan quyidagi ma’lumotni uchratamiz. Ushbu kitobda olim Movarounnahr bo‘ylab sayohati davomida Murg‘ob daryosiga qurilgan to‘g‘on yaqinida daryodagi suv sathini 27 o‘lchash maqsadida yog‘och taxtadan yasalgan qurilmani ko‘rganligini yozadi. a) b ) 1 .2 -r as m. N il o me tr t a’mi rl as hd an o ld in (a) va t a’mi rl as hd an s o‘ n g (b) Qurilmaning asosiy suv o‘lchagich qismi hisoblanmish tik o‘rnatilgan taxta aniq darajotbo‘laklarga bo‘lingan bo‘lib, har birining qiymati hozirgi o‘lchov birligida 2,02,5 sm ga yaqin bo‘lgan. Shu bilan birga, alMuqaddasiy daryoda suv sathini o‘lchab borishning amaliy ahamiyati haqida ham to‘xtalib, undan foydalanuvchilar hosildorlik bilan 28 taxtadagi darajotlar soni orasida bog‘lanish borligini aniqlaganliklari haqida ham ma’lumot beradi. Masalan, to‘linsuv davrida daryodagi suv sathi suv o‘lchash taxtasida 60 darajotga ko‘tarilsa, hosil mo‘l bo‘lishini, 6 darajotgacha ko‘tarilganda esa, aksincha, daryoda suv kam bo‘lib, hosildorlik ham past bo‘lishi va shu tufayli ocharchilik xavf solishi kutilgan. Demak, o‘sha davrlardayoq o‘lkamiz hududida daryolardagi suv miqdorini aniqlash va shunga bog‘liq holda bo‘lajak hosilni bashorat qilish maqsadida maxsus suv o‘lchash ishlari amalga oshirilgan. Shu narsa aniqki, bu ishlar alMuqaddasiyning Movarounnahrga sayohati davridan, ya’ni X asrdan ancha oldin boshlangan. Tarixiy ma’lumotlarga ko‘ra, Ahmad Farg‘oniy ma’lum muddat Marv shahrida yashagan va bu vaqtda, albatta, Murg‘ob daryosidagi suv o‘lchash ishlaridan xabardor bo‘lgan. Eng muhimi, bunday suv o‘lchash usulini "Miqyos anNil" ni qurishda qo‘llagan bo‘lishi ehtimoldan xoli emas. Download 6.22 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: |
Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling
ma'muriyatiga murojaat qiling