Учебное пособие подготовлено на основе типовой программы дисциплины «Гидрология рек»

Gidrosferaning tarkibiy qismlari va ulardagi suv miqdori 
T.r. 
Gidrosfera 
qismlari 
Maydoni,
10
6
 km
3
 
Suv miqdori 
Hajmi,
10
3
 km
3
 
Umumiy hajmga 
nisbatan 
% hisobida 
Chuchuk suvlar 
hajmiga nisbatan 
% hisobida 
1 Dunyo okeani 
361,3 
1 338 000 
96,5 
- 
2 Yer osti suvlari 
(umumiy) 
 
148,8 
 
33,930 
 
2,46 
 
30,1 
Shundan: 
Gravitatsion va 
kapillyar suvlar 
 
 
148,8 
 
 
23 400 
 
 
1,7 
 
 
- 
Chuchuk yer osti 
suvlari 
 
148,8 
 
10 530 
 
0,76 
 
30,1 
3 Tuproqdagi namlik 
82,0 
16,5 
0,001 
0,05 
4 
Muzliklar va 
doimiy qor qoplami 
(umumiy) 
16,23 
24 064,1 
1,74 
68,7 
Shundan: 
Antarktida 
 
13,98 
 
21 600 
 
1,56 
 
61,9 
Grenlandiya 
1,8 
2340 
0,17 
6,35 
Arktika orollari 
0,23 
83,5 
0,006 
0,24 
Tog‘lar 
0,22 
40,6 
0,003 
0,12 
5 Asriy muzloq 
yerlardagi yer osti 
muzlari 
21,0 
300 
0,022 
0,86 
6 Ko‘llar (umumiy) 
2,06 
176,4 
0,013 
- 
Shundan: 
Chuchuk ko‘llar 
 
1,24 
 
91,0 
 
0,007 
 
0,26 
Sho‘r ko‘llar 
0,82 
85,4 
0,006 
- 
7 Botqoqliklar 
2,68 
11,47 
0,0008 
0,03 
8 Daryolar 
148,8 
2,12 
0,0002 
0,006 
9 Biologik suvlar 
110,0 
1,12 
0,0001 
0,003 
10 
Atmosferadagi 
namlik 
510 
12,9 
0,001 
0,04 
Hammasi: 
510 
1 385 984,61 
100 
- 
Chuchuk suvlar 
148,8 
35 029,21 
2,53 
100 
Ushbu jadval «Мировой водный баланс и водные ресурсы Земли» (Mualliflar 
jamoasi, Leningrad, 1974) monografiyasi hamda «Общая гидрология. Воды суши» 
(Chebotarev A.I., Leningrad, 1975) o‘quv qo‘llanmasi ma’lumotlari asosida tuzildi. 
 
Shu holatni hisobga olsak, sayyoramizda hozirgi paytda to‘g‘ridan-to‘g‘ri 
foydalanish imkoniyati mavjud bo‘lgan chuchuk suvlar miqdori Yerdagi 
umumiy suv hajmining bor-yo‘g‘i 0,3 foiz qismini tashkil etadi. Ko‘rinib 
turibdiki, tabiatning buyuk ne’mati hisoblangan daryolardagi chuchuk 
suvlardan nihoyatda tejab-tergab foydalanishimiz zarur. 

---

59 
3.2. Yer sharida va materiklar ichida namlikning aylanishi 
Quyosh nurlari ta’sirida Dunyo okeani, daryolar, ko‘llar, 
botqoqliklar, muzliklar yuzasidan, o‘simliklardan va umuman Yer shari 
yuzasidan har yili 577 ming km
3
(1130 mm) suv bug‘ga aylanadi. Suv 
bug‘lari gravitatsiya kuchlari ta’sirida yuqoriga ko‘tariladi va 
kondensatsiya jarayonida to‘yinib, og‘irlik kuchlari tufayli atmosfera 
yog‘inlari sifatida yana Yer sirtiga tushadi. 
Atmosferadagi namlikning asosiy manbai ­ okeanlar va dengizlar 
yuzasidan bo‘ladigan bug‘lanishdir. U Yer shari yuzasidan bo‘ladigan 
umumiy bug‘lanishning 86,5 foizini tashkil etadi. Shu miqdorning ko‘p 
qismi bevosita yana okeanlar va dengizlar yuzasiga atmosfera yog‘ini 
ko‘rinishida qaytib tushadi. Bu kichik suv aylanishi deb ataladi. 
Namlikning qolgan qismi materiklar tomon harakatlanadi va ular Yer 
yuzasi bilan murakkab aloqada bo‘ladi (3.1­rasm). Okean va quruqlik 
yuzasidan suvning bug‘lanishi, suv bug‘ining okeanlar ustidan o‘tishi va 
materiklar ichiga kirib borishi, ularning kondensatsiyalanishi hamda 
yog‘in­sochin tarzida yer sirtiga tushishi, shuningdek, materiklardan 
suvning daryolar ko‘rinishida oqib ketishi kabi jarayonlar tabiatning ayrim 
komponentlari orasida suv almashinishini ta’minlaydi. Bu bir butun 
jarayon bo‘lib, iqlim hosil qiluvchi juda muhim omil hisoblanadi. Dunyo 
okeani bilan quruqlik o‘rtasidagi suv va issiqlik almashinuvi, shu jarayon 
orqali amalga oshadi. 
Suvning tabiatda aylanishi tufayli materiklarga suv keladi va bu suv 
bilan tuproq, o‘simlik, hayvonot olamining ehtiyojlari ta’minlanadi, 
jilg‘alar, soylar, daryolar va ko‘llar suvga to‘ladi. 
Okean yuzasidan bo‘lgan bug‘lanish, kondensatsiya va okeanga 
tushadigan yog‘indan iborat kichik aylanishdan tashqari suvning yana ikki 
xil aylanishi ­ alohida olingan materik doirasidagi va katta, ya’ni butun