Учебное пособие подготовлено на основе типовой программы дисциплины «Гидрология рек»
Download 6.22 Mb. Pdf ko'rish
|
- Bu sahifa navigatsiya:
- O h a n g a r o n
|
Ch i r ch i q daryosi Sirdaryoning nisbatan yirik irmoqlaridan hisoblanadi. U Piskom va Chotqol daryolari qo‘shilishidan hosil bo‘ladi. 212 Xo‘jakent qishlog‘i yaqinida daryoda Chorbog‘ suv ombori qurilib, ishga tushirilgandan so‘ng (1970 - yil) Chirchiq daryosi bevosita suv omboridan oqib chiqadi. Daryoning o‘rtacha yillik oqim miqdori 7,82 mlrd. m 3 ga tengdir. Chotqol va Qurama tog‘ tizmalariga yoqqan yog‘inlar hisobiga to‘yinuvchi qo‘shni O h a n g a r o n daryosining suv resurslari juda kam (yiliga 1,22 mlrd.m 3 ). Uning ko‘pdanko‘p chap va o‘ng irmoqlarisoylari (Dukantsoy, Qorabag‘irsoy, Niyozboshsoy va boshqalar) ham kamsuvli bo‘lib, ularning umumiy o‘rtacha yillik suv sarfi bor yo‘g‘i 2 m 3 /s ga teng. K a l a s daryosi Qorjantov tizmasi shimolig‘arbiy yonbag‘irlaridan oqib tushadigan Juzumduq va Jegirgen daryolarining qo‘shilishidan hosil bo‘ladi. Daryoning o‘rtacha oqimi yiliga 206 mln.m 3 ga teng. Daryo suvi, uning tog‘li qismidayoq sug‘orishga sarflana boshlashi tufayli, tekislikka chiqqanda juda kamayib ketadi. Shu sababli Kalas daryosi havzasiga Chirchiq daryosidan Zaxariq kanali qazilgan. Shu kanal suvlari bilan Kalas vodiysining quyi, ya’ni tekislik qismidagi yerlar sug‘oriladi. Shuning uchun ham Kalas daryosi Sirdaryogacha yetib boradi va unga tog‘lardan chiqish joyidagi suv miqdoriga nisbatan ko‘proq suv eltib quyadi. 22.4. Daryolar suv resurslarining sarflanishi Suv resurslaridan samarali foydalanish uchun ularning qaysi yo‘llar bilan sarflanishini bilish zarur. Ma’lumki, suv resurslari ikki yo‘l bilan tabiiy va inson xo‘jalik faoliyati, ya’ni antropogen omillar ta’sirida sarflanadi. Suv resurslarining tabiiy sarflanishi quyidagi yo‘llar bilan ro‘y beradi: daryolar o‘zanidan, ko‘llar kosasidan bo‘ladigan shimilish ko‘rinishida, suv yuzasidan bo‘ladigan bug‘lanish, namsevar yovvoyi o‘simliklar tanasidan transpiratsiya yo‘li bilan bug‘lanish, daryoda suv toshgan davrda uning ma’lum bir qismining qayirda qolishi va hokazolar. Davlat Gidrologiya instituti ma’lumotlariga ko‘ra o‘tgan asrning 70yillarida daryo oqimining tabiiy sarflanishi Sirdaryo va Amudaryo havzalarida mos ravishda yiliga o‘rtacha 1,7 va 3,3 km 3 ni tashkil etgan. Tabiiy sarflanish miqdori daryoning suvliligiga bog‘liq, ya’ni daryoda suv qancha ko‘p bo‘lsa, sarflanish ham shuncha katta miqdorda kuzatiladi. Suv resurslarining insonning xo‘jalik faoliyati, ya’ni antropogen omillar ta’sirida sarflanishi ularning irrigatsiya, maishiykommunal va sanoat tarmoqlarida ishlatilishi bilan bog‘liq. 213 Suv resurslarining antropogen omillar ta’sirida sarflanish jarayoni yaxshi o‘rganilmagan. Afsuski, bu muammoning yechimi ustida olib borilayotgan tadqiqotlar hozirgi kunda ham talab darajasida emas. O‘lkamiz sharoitida suv resurslarining katta qismi 90 foizdan ortiqrog‘i irrigatsiya maqsadlarida sarflanadi. Bu sarflanish ekin maydonlari, suv omborlari, sug‘orish kanallari, kollektorzovurlar yuzasidan bo‘ladigan bug‘lanishdan, yangi o‘zlashtirilgan yerlardagi, yangi qurilgan suv omborlaridagi, kollektor zovurlardagi suvning Download 6.22 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|