Қуёш тизими ва унинг сайёралари ҳақида умумий маълумотлар

6-расм. Меркурий сиртидаги кратерлар. www.galspace.spb.ru.
О рбитасининг жой-лашиши бўйича Марс ва Венерага яқин бўлсада, Меркурий бошқа сайёра-ларга қараганда Ерга кўп вақт яқин туради.
Меркурий - Ер гуруҳидаги сайёралар орасида энг кичиги ҳисобланади. Унинг радиуси 2439 км бўлиб, бу Юпитернинг Ганимед ва Сатурннинг Титан номли йўлдошларининг радиусларидан ҳам қисқа. Меркурийнинг массаси 3,302•10²³ кг. Ўртача зичлиги анча юқори - 5,43 г/см³ бўлиб, бу Ерникидан камроқ. Ер ўлчамларининг Меркурийникидан юқорилиги ҳисобга олинса, унинг заминида металлар кўплигидан далолат беради. Меркурийда эркин тушиш тезланиши 3,70 м/с² тенг. Иккинчи космик тезлик - 4,3 км/с.
Сайёранинг Қуёшга яқинлиги ва анча секин айланиши ҳамда атмосферсининг йўқлиги сабабли Меркурийда Қуёш тизимидаги ҳароратнинг энг кескин ўзгариши кузатилади. Унинг юзасида кундузги ўртача ҳарорат 623 К тенг, кечаси эса - 103 К. Меркурийдаги минимал ҳарорат 90 К га тенг, максимуми эса, тушда «қайноқ узоқликларда» - 700 К гача боради.
Меркурий юзаси кўп жиҳатдан Ой юзасини эслатади - унда ҳам кратерлар кўп (6-расм). Аммо кратерлар барча майдонларида тенг тақсимланмаган. Меркурийдаги энг катта кратер буюк немис композитори Бетховен шарафига номланган бўлиб, унинг диаметри 625 км.
Меркурий юзасидаги энг қизиқарли тафсилот - бу Иссиқлик текслигидир («лот. Caloris Planitia»). Бу кратер ўз номини энг “иссиқ узоқликка” яқинлиги туфайли олган. У кўндалангига 1300 км. Эҳтимол, урилиш зарбасидан ушбу кратерни ҳосил қилган само жисмининг ўлчами 100 км дан кам бўлмаган.
Венера

Венера - Қуёш тизимида Қуёшдан узоқлиги бўйича иккинчи сайёра. Венера - ички сайёра бўлиб, ер осмонида Қуёшдан 48° дан ортиқ узоқлашмайди.

Венера - осмонда ёрқинлиги бўйича учинчи объект; унинг ялтироқлиги фақат Қуёш ва Ойникидан кам. У башариятга қадимдан маълум бўлган сайёралар жумласига киради.
Венерадан Қуёшгача бўлган ўртача масофа 108 млн км. Унинг орбитаси айланага жуда яқин - эксцентриситети 0,0068 га тенг. Қуёш атрофида айланиш даври 224,7 суткага тенг; ўртача орбитал тезлиги - 35 км/с. Эклиптика текислигига нисбатан қиялиги 3,4°.
Венера ўзининг ўқи атрофида орбитасининг текислиги 2° қияликда, шарқдан ғарбга қараб, яъни кўпчилик пранеталарнинг айланиш йўналишига қарама-қарши айланади. Ўз ўқи атрофида 243,02 суткада бир марта айланиб чиқади.
Венеранинг ўлчамлари Ерникига анча яқин. Унинг радиуси 6051,8 км , массаси - 4,87*10²⁴ кг, ўртача зичлиги - 5,24 г/см³. Эркин тушиш тезланиши 8,87 м/с², иккинчи космик тезлиги - 10,4 км/с.