Uliwma pedagogika

K.A.Gel`vetsiy (1713-1784) shaxstin` rawajlaniwinda sheshiwshi faktor na`sil emes, al ortaliq
xa`m ta`rbiya dep ko`rsetti. Amerikali pedagog, psixolog Torndayk (1874-1949) adam 
balasinin` rawajlaniwinda na`sildin` tutqan ornina joqari baxa berdi.

Ta`rbiya menen qolaysiz ortaliqtin` ta`siri na`tiyjesinde payda bolg`an unamsiz
qa`siyetlerdi saplastirip unamli sipatlar qa`liplestiriledi. Ortaliq oqiwshi shaxsinin`
rawajlaniwina jobasiz, maqsetsiz xa`m tosinnan ta`sir jasaydi. Ta`lim-ta`rbiya qolayli ortaliq
penen birge beyimlilik dereklerinin`, uqipliq uriqlarinin` ku`ta` erte oyaniwina ja`rdem 
beretug`ini ko`pten belgili. Ms; V.Motsart 3 jasinda muzika a`sbabin shertken, 4 jasinda o`z
betinshe muzika tarawinda miynet jarata baslag`an. I.E. Repin xa`m V.A.Serovta jasinda 
su`wretlew o`neri salasinda do`retiwshilik uqipliq ju`zege shiqqan. Poeziya tarawinda
ga`zzeller du`n`yasinin` sultani A`liysher Nawayida do`retiwshilik uqipliq nishanlari erte 
ko`ringen.
Oqiwshinin` jetik, erkin, do`retiwshi shaxs bolip kamalg`a keliwi tek na`sil, ortaliq, 
ta`rbiyag`a baylanisli bolmastan onin` jedelli xizmeti xa`m jedelli qarim-qatnasina da
baylanisli boladi.
Psixologiya xa`m pedagogika ilimlerinde jaqin jillarg`a shekem bala xizmetin – oyin,
oqiw, miynet dep u`sh tu`rge bo`lip keldi, al balanin` jedelliginin` a`xmiyeti derlik inabatqa 
alina bermedi. Rus psixologi B.G.Anan`ev balanin` jedelligin - qarim-qatnasiq jedelligi, biliw
jedelligi, miynet jedelligi u`sh tu`rge bo`liwdi usindi 
Oqiwshi ortaliq, ta`lim-ta`rbiya, miynet xa`m qarim-qatnas ta`sirine ya unamli, ya
unamsiz, qarsiliqli ya qarsiliqsiz qatnasta boladi. Ta`sirdi tu`rlishe xa`m xa`r tu`rli mug`darda, 
ku`shli yaki ku`shsiz qabil etedi. Eger oqiwshi o`zinin` xizmetin su`yse, onin` bul tarawdag`i
beyimliligi, uqiplig`i tez xa`m ku`shli tu`rde ju`zege shig`adi xa`m tez rawajlanadi. Talap, 
qizig`iw, ma`pdarliq, maqset xa`mmesi birge qosilip oqiwshinin` barliq ku`sh-g`ayratin iske
qosadi. Sonin` ushin olar oqiwshini xizmetke jollaytug`in, uqipliqlarin jetilistiretug`in, talantin 
qa`liplestiretug`in ku`sh bolip xizmet qiladi.
O`zindegi uqipliqti rawajlandiriw ushin oqiwshinin` belgili xizmet tu`rine qizig`iwi, 
ka`sipti xa`wes etiwi ele jetkiliksiz. Onin` o`z u`stinde qunt penen islewi u`lken a`xmiyetke iye
boladi. Ms; Isaak N`yuton oqiwshiliq da`wirinde oqiwg`a uqipsiz (Alma tu`sken menen axmaq 
gellege Ashila bermeydi N`yutonnin` zan`i. I.Yusupov), K.S.Stanislavskiy kishkeneliginde
saqaw, A.V.Suvorov tuwilg`anda na`renjan, awiriwli bala bolg`an. Olar o`z aldina aniq xa`m 
belgili bir maqset qoyip, tinbay sistemali miynet etiwi na`tiyjesinde N`yuton du`n`yanin` belgili
fizik alimi, Stanislavskiy rus teatr o`nerinin` atasi, Suvorov ulli sa`rkarda da`rejesine jetken. 
Demek, Ta`rbiya menen rawajlaniw o`z-ara baylanisli.