Uliwma pedagogika

Ya.A.Komenskiy (1592-1670) uliwma xa`m baslawish ta`lim teoriyasin rawajlandiriwda
ayiriqsha xizmet isledi. «Ulli didaktika» atli miynetinde oqitiw mazmunin, printsiplerin, 
qurallarin, metodlarin xa`m oqitiwdi sho`lkemlestiriwdin` klass-sabaq sistemasin islep shiqti.

J.J.Russo (1712-1778) «Emil` yamasa ta`rbiya xaqqinda» degen ko`rnekli shig`armasinda
(1762) oqiwshi shaxsin rawajlandiriw protsesin, qorshap alg`an ta`biyiy xa`m miynet 
ortalig`inda balani tabisli oqitiwdin` shart-sharayatlarin aship berdi. Ol avtoritarliq oqitiw
sistemasina pu`tkilley qarsi boldi, oqitiwdin` insaniyliq xa`m demokratiyaliq sipatta boliwin
jaqladi. Bunnan bir neshe a`sir ilgeri mashqalali oqitiwdi usindi, onin` artiqmashliqlarin
da`lilledi. I.G.Pestalotstsi (1746-1827) o`zinin` ku`ta` bay ta`lim-ta`rbiya ta`jiriybesin «Lingard 
i Gertruda», «Gertruda o`zinin` bala-larin qalay oqitadi» xa`m basqa miynetlerinde bayan etti.
Elementar` bilim teoriyasin jaratti. Oqitiwdin` rawajlan-diriwshi sipatin da`lillep, didaktikanin` 
rawajlaniwina ayriqsha u`les qosti. K.D.Ushinskiy (1824-1870) rus pedagogikasinin` atasi. Ol
ta`lim-ta`rbiyanin` teoriyaliq xa`m a`meliy ma`selelerin islep shiqti. Rus pedagogikasinda 
baslawish mektep didaktikasinin` tiykarin salg`an a`jayip pedagog. Neshe a`wladlar onin`
«Ana tili», «Balalar du`n`yasi» sabaqliqlarin oqip sawat ashti. «Adam ta`rbiya predmeti 
sipatinda» atli miynetinde oqitiwdin` psixologiyaliq-pedagogikaliq tiykarlarin aship berdi.

Tiykarg`ı didaktikalıq tu`sinikler - oqıtıo`, sabaq berio`, oqıo`, mag`lıo`mat, oqıtıo` 

nızamlıqları, oqıtıo` printsipleri, oqıtıo` protsesi. Oqitiw - mug`allim menen oqiwshinin` bir
maqsetke qaratilg`an birgeliktegi xizmeti bolip onda oqiwshi bilim menen qurallandiriladi, 
ta`rbiyalanadi xa`m rawajlanadi. Oqitiw protsesi sabaq beriw xa`m oqiw jumislarinin`
birliginen quraladi. Oqitiw barisindag`i mug`allimnin` xizmeti sabaq beriw dep ataladi, 
oqiwshinin` xizmeti oqiw dep ju`rgiziledi. Oqiw o`zbetinshe bilim aliw xa`m araliqtan oqiw
protsesinde de iske asadi. Mag`liwmat delingende oqiwshinin` aldin-ala, maqsetli tu`rde
ilimiy bilimler sistemasin o`zlestiriwi, bilim, eplilik xa`m ko`nlikpelerdi iyelewi, onin`
du`n`yag`a ko`z-qarasinin`, uliwma insaniy xa`m milliy paziyletlerinin` qa`liplesiwi ko`zde 
tutiladi. Oqitiw nizamliliqlari. Oqitiw belgili nizamliliqlarg`a tiykarlanadi. Oqitiw protsesi
menen ken` ma`nistegi sotsialliq protsesler arasindag`i sirtqi, oqitiw protsesinin` ayrim
bo`limleri (maqset, mazmun, tu`r, qural, metod t.b.) arasindag`i ishki qatnasiqlarda ju`zege
shig`atug`in uliwma, basli, za`ru`riy xa`m turaqli ta`kirarlanatug`in baylanislarg`a oqitiw 
nizamliqlari dep ataladi. Oqitiw printsipleri. Didaktika ta`repinen ashilg`an oqitiw
nizamliqlarinan oqitiw jumislarinin` en` basli talaplari kelip shig`adi. Ol talaplardi pedagogikada 
oqitiw printsipleri dep ataydi. Oqitiw protsesi. Mug`allimnin` bilim beriwdegi, oqiwshilardin`
bilim iyelewdegi, bir maqsetke qaratilg`an birgeliktegi xizmetine oqitiw protsesi delinedi.