Қумнинг бўшлиқлигини ҳисоблаш umumiy malumotlar

Zarurli asbob-uskunalar va ashyolar: to’kilgan yirik to’ldirgichdan namuna, yuvish uchun idish, quritish 
shkafi, tarozi, yog’och tayoqcha. 
Tajriba tartibi: Shag’al yoki chaqilgan tosh tarkibidagi tuproq, loy va chang mikdori yuvish usuli bilan 
aniqlanadi. Yirikligi 40 mm gacha bo’lgan to’ldirgichdan 5 kg, yirikligi 40 mm dan katta bo’lgan to’ldirgichdan esa 
10 kg olib, ular quritish shkafida obdon turg’un og’irlikgacha quritiladi, keyin ularni ikkita idishga solib ustidan suv 
quyiladi (suv sathi idishdagi shag’alni 20 sm ga ko’mib turishi kerak). So’ngra yog’och tayoqcha bilan yaxshilab 
aralashtiriladi va 2 minut tinitib, sifon yordamida loyqa suv boshqa idishga quyiladi. Shu tartibda ikkita idishdagi 
shag’al yoki chaqilgan toshni yuvish suv tiniq bo’lgunga qadar qaytarilaveradi. Yuvib tozalangan shag’al quritish 
shkafida turg’un og’irlikgacha quritiladi va yana tortiladi. To’ldirgichdagi tuproq, loy va chang miqdori x =((m-
m
1
)/m) 100% formuladan topiladi, olingan natijalar esa jadvalga yozib boriladi.
 
YAPALOQ VA IGNASIMON TOSHLAR MIQDORINI ANIQLASH 
Umumiy malumotlar: 
To’ldirgichda yapaloq va ignasimon toshlarning bo’lishi beton mustahkamligini 
kamaytiradi, chunki bunday tosh donalari beton qorishmada yirik to’ldirgichning bir meyorda zich joylashishiga imkon 
bermaydi.
İshning maqsadi: Yirik to’ldirgich tarkibidagi yapaloq va ignasimon toshlar miqdorini aniqlashdan iborat. 
Zarurli asbob-uskunalar va ashyolar: to’kilgan yirik to’ldirgichdan namuna, tortish uchun idish, tarozi. 
Tajriba tartibi: Yapaloq va ignasimon tosh donalari to’ldirgich tarkibida 15% dan oshmasligi kerak. Yapaloq 
va ignasimon toshning uzunligi, qalinligi yoki eni oddiy toshnikiga nisbatan uch marta ortiq. 
Bunday tosh donalari miqdorini aniqlash uchun keltirilgan namunalar mayda-yirikligiga qarab turli miqdorda 
olinadi. 
Masalan, yirikligi 5-10 mm li toshdan 0,25 kg; 10-20 mm li dan 1,0 kg; 20-40 mm li dan 5,0 kg va nihoyat 40-
70 mm li dan 15 kg tortib, tekis joyga to’kiladi. Keyin to’ldirgichdan yapaloq va ignasimon tosh donalari ajratilib, 
tarozida tortiladi. To’ldirgichning qolgan qismi ham tortiladi. To’ldirgichdagi yapaloq va ignasimon (Yaİ) tosh 
donalari miqdori quyidagi formula yordamida 1% gacha aniqlikda hisoblanadi: Yaİ=m
1
/(m
1
+m
2
)∙100% 
bu erda m
1
-yapaloq va ignasimon tosh donalarining og’irligi, g; 
m
2
-qolgan tosh donalarining og’irligi, g.