Umumiy doc
- §. BIR VA KO‘P SIG‘IMLI OB’EKTLAR
Download 6.99 Mb. Pdf ko'rish
|
Texnologik jarayonlarni nazorat qilish va avtomatlashtirish
- §. BIR VA KO‘P SIG‘IMLI OB’EKTLAR
Berilgan vaqtda ob’ekt ichidagi modda yoki energiyaning qiymati sig‘im deyiladi. Demak, sig‘im ob’ektning yoki energiyaning yig‘ish qobiliyati va uning inersionligini ifodalaydi. Sig‘imlari qancha katta bo‘lsa, ob’ektga ko‘rsatilgan ta’sir PDF created with pdfFactory Pro trial version www.pdffactory.com 382 natijasida rostlanuvchi kattalikning o‘zgarishi shuncha past bo‘ladi. Sig‘imlari katta bo‘lgan ob’ektlar sig‘imlari kichik bo‘lgan ob’ektlarga nisbatan turg‘unroqdir. Rostlanuvchi kattalikning qiymati o‘zgarishi bilan ob’ekt sig‘imi o‘zgaradi. Ob’ekt sig‘imining rostlanuvchi kattalikka ko‘rsatgan ta’sirini baholash uchun sig‘im koeffisienti tushunchasi ishlatiladi. Sig‘im koeffisienti rostlanuvchi kattalikni bir o‘lchov birligiga o‘zgartirish uchun ob’ektga qancha modda yoki energiya kiritish yoki undan uzoqlashtirish kerakligini ko‘rsatadi. Umuman, rostlash jarayoni modda yoki energiyani ob’ekt yaqinlashishi va undan uzoqlashishishiga ta’sir ko‘rsatish yo‘li bilan rostlanuvchi kattalikni ma’lum bir qiymatda ushlab turishdan iborat. Rostlanuvchi ob’ektga kelgan modda yoki energiya qiymati Q ∆ ni ob’ekt tashqi rejimining sonli parametri deb ataymiz. Uning qiymati modda yoki energiyaning yaqinlashish я Q va uzoqlashish qiymatlari ayirmasiga teng: . у я Q Q Q − = ∆ Rostlanuvchi ob’ektning ichki rejimi sifatini ta’riflovchi parametr odatda rostlanuvchi kattalik ϕ dan iborat .Ob’ektning muvozanat holatida . у я Q Q = bo‘lib, ϕ sifat parametri vaqt mobaynida o‘zgarmas qoladi.Agar muvozanat buzilsa ). ( у я Q Q ≠ parametr rostlanuvchi ob’ekt xususiyatlariga muvofiq, vaqt bo‘yicha o‘zgaradi . Ob’ektning sig‘imi ob’ektning muvozanatda bo‘lmagan holatidagi ). ( у я Q Q ≠ rostlanuvchi kattaligining vaqt bo‘yicha o‘zgarish tezligini ta’riflaydi. Bu bog‘lanishni umumiy ko‘rinishi quyidagi funksiya orqali ifdalanadi. ) ( Q f dt d ∆ = ϕ q isqa vaqt oraliqlari uchun amalda bu funksiyani chiziqli deb hisolash mumkin: , c Q dt d ∆ = ϕ bu erda, s - sig‘im koeffisienti. Sig‘im koeffisientiga teskari kattalik ob’ektning g‘alayonlanuvchi ta’sirlariga bo‘lgan sezgirligini ifodalaydi. Ob’ektning rostlanuvchi parametri bo‘yicha sig‘imi rostlanuvchi kattalik qiymati va sig‘imi koeffisientlarining ko‘paytmasiga teng: PDF created with pdfFactory Pro trial version www.pdffactory.com 383 c C ϕ = SHunday qilib, sig‘im o‘lchovi modda yoki energiyaning ob’ektga kirish va ob’ekt chiqishining o‘zgarishiga sarflangan qiymatidan iborat. Ob’ektga biror qiymatda modda yoki energiya kirishda ob’ektga ma’lum qarshiliklardan o‘tish kerak (qizitishda ob’ektga berilgan issiqlik oqimi termik qarshilikka uchraydi; apparatga suyuqlik berilganda oqim gidravlik qarshilikka uchraydi). q arshilik o‘lchovi potensiallar farqining bir o‘lchov birligiga teng bo‘lgandagi modda yoki energiyaning ob’ektga berilgan qiymatidan iborat. Ob’ektning inersionligi uning sig‘imi va qarshiligiga bog‘liq. Sig‘im va qarshilik qancha katta bo‘lsa, ob’ektning inersionligi shuncha katta bo‘ladi. Inersionlik o‘lchovi chiqish kattaligining doimiy tezlik bilan o‘zgarib, o‘zining turg‘unlashgan holatiga etguncha ketgan vaqtini ko‘rsatuvchi vaqt doimiysidir. Bir va ko‘p sig‘imli rostlanuvchi ob’ektlar mavjud. Bir sig‘imli ob’ekt bitta sig‘im va bitta qarshilikdan iborat. Bunday ob’ektlarda modda yoki energiya balansining buzilishi bir vaqtda rostlanuvchi ob’ektning har bir nuqtasidagi rostlanuvchi kattalikning birlamchi o‘zgarishiga olib keladi. Ko‘p sig‘imli ob’ektlarda o‘tish qarshiliklari bilan bo‘lingan ikki yoki undan ko‘proq sig‘im mavjud. Bir sig‘imli ob’ektlar - sathni rostlovchi apparatlar ya’ni bosim yoki sarfni saqlab turadigan kuvur. Sanoatda ko‘p sig‘imli ob’ektlar bir sig‘imli ob’ektlardan ancha ko‘p ishlatiladi. Ko‘p sig‘imli ob’ektlarning muvozanat holatida rostlanuvchi kattalikning qiymati turli nuqtalarda turlicha bo‘ladi, muvozanat holati buzilganda esa ularda qonunlar bo‘yicha turli vaqtlarda o‘zgaradi. Oqib kirish (uzatish) tomonidagi sig‘im va sarf (iste’mol) tomonidagi sig‘imlar mavjud. YAqinlashish tomonidagi sig‘im rostlanuvchi kattalikka ijro etuvchi mexanizmning rostlovchi organi orqali ta’sir ko‘rsatuvchi modda yoki energiyaning xarakterisitikalari bo‘yicha aniqlanadi. Sarf tomonidagi sig‘im rostlanuvchi muhit xarakteristikalari orqali aniqlanadi. Ba’zan sig‘imsiz ob’ekt tushunchasi uchraydi. Bunda juda kichik sig‘imli ob’ektlar nazarda tutiladi (ular uncha katta bo‘lmagan qu-vurlardir). PDF created with pdfFactory Pro trial version www.pdffactory.com |
Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling
ma'muriyatiga murojaat qiling