Umumiy doc

Qalqovichli zichlik o‘lchash asboblari 
Qalqovichli zichlik o‘lchagichlarda Arximedning qalqovichga ta’sir etuvchi 
itarib chiqaruvchi kuchining suyuqlik zichligiga bog‘liqligidan foydalaniladi. Bu 
PDF created with pdfFactory Pro trial version 
www.pdffactory.com

---

242 
asboblar suzib yuruvchi va batamom cho‘kadigan qalqovichli bo‘ladi. Birinchi tur 
asboblarda zichlikni o‘lchash qiymati qalqovichning cho‘kish chuqurligiga bog‘liq 
bo‘ladi. Ikkinchi tur asboblarda qalqovichni cho‘kish chuqurligi o‘zgarmaydi. Faqat 
uning itaruvi kuchi o‘lchanadi, bu kuch esa suyuqlikning zichligiga mutanosib 
bo‘ladi. 
Birinchi tur zichlik o‘lchagichlarda qalqovichning 
og‘irlik 
kuchi 
qalqovichga 
zichligi 
ρ
bo‘lgan, 
tekshiriladigan muhit tomonidan ham suyuqlik yuzasida 
bo‘lgan zichligi 
0
ρ
bo‘lgan muhit tomonidan (6.32- rasmga 
qarang) 
ta’sir 
etadigan 
itaruvchi 
kuch 
bilan 
muvozanatlashadi. Qalqovich 
muvozanatda 
turganida 
itaruvchi kuch qalqovichning og‘irlik kuchiga teng bo‘ladi. 
Bu erda, tekshirilayotgan muhit zichligining har bir 
qiymatiga qalkovichning ma’lum botish chuqurligi mos 
keladi. Ixtiyoriy shakldagi qalkovichga ta’sir etuvchi 
itaruvchi kuch Arximed qonuniga ko‘ra aniqlanadi: 
dx
x
S
g
dx
x
S
g
F
x
h
x
h
x
∫
∫
+
=
−
0
0
)
(
)
(
ρ
ρ
, (6.31) 
bu erda 
0
ρ
— suyuqlik ustidagi muhitning zichligi; g — erkin tushish tezlanishi;
ρ
—qalqovichning pastki qismi botirilgan suyuqlikning zichligi; S — qalqovich kesimining yuzi, 
 h — qalqovichning balandligi; x — qalqovichning suyuqlikka botish sathi. 
O‘zgarmas kesimli qalqovich uchun 
F
(x)
=ρ
0
g S h +(ρ-ρ
0
) g S X . (6.32) 
Agar suyuqlik ustida havo bo‘lsa, u holda r
0
=0. Unda umumiy holda 
∫
⋅
=
x
x
x
dx
S
g
F
0
)
(
)
(
ρ
. (6.33) 
O‘zgarmas kesimli qalqovich uchun itaruvchi kuch ifodasi qo‘yidagi 
ko‘rinishda bo‘ladi 
F=ρ∙g∙S∙x . (6.34) 
6.32- rasmda suzib yuruvchi qalqovichli zichlik o‘lchash asbobining prinsipial 
6.32 – расм. Сузиб юрувчи