Umumiy doc

Avtomatik titrlash 
Titrlash — eritmalarni miqdoriy tahlil qilishning keng tarqalgan universal 
usullaridan bo‘lib, zavod laboratoriyalarida bajarilgan tahlillarning asosiy qismi щu 
usulga to‘g‘ri keladi. Avtomatik titrlash uchun asboblar (avtomatik titrometrlar)ning 
qo‘llanilishi tahlillar o‘tkazish tezligini keskin oshiradi, ko‘pgina hollarda ularning 
aniqligini orttiradi, ko‘p sonli laborantlar-analitiklarni kamaytiradi. 
Eritmada boshqa komponentlar bilan turgan, tabiati ma’lum bo‘lgan modda A 
ning konsentrasiyasini aniqlash titrlash deb ataladi. Buning uchun maxsus reagent V 
tanlanadi, uni titrlovchi modda (titrant) deb ataladi, u quyidagi sxema bo‘yicha tahlil 
qilinayotgan aralashmaning ma’lum komponentiga tanlab reaksiya ko‘rsatadi: 
A+B→M+N , (6.22) 
PDF created with pdfFactory Pro trial version 
www.pdffactory.com

---

237 
bu erda, M va N — titrlash reaksiyasining mahsulotlari
. 
Titrlovchi modda V ni namunadagi modda A ning hammasi reaksiyaga 
kirmaganiga qadar qo‘shiladi. Bu erda, titrlovchi modda miqdori Q
B
boshlang‘ich 
namunadagi titrlanayotgan moddaning miqdori Q
A
ga ekvivalent bo‘ladi. 
Q
A
=K
p
∙Q
B
, (6.23) 
bu erda K
r
 — titrlash reaksiyalarining stexiometrik koeffisienti. 
Titrlanadigan modda miqdori
 
Q
A
=C
A
∙Q
pr
, (6.24) 
bu erda S
A
 — tahlil qilinayotgan aralashmadagi modda A ning konsentrasiyasi; Q
np
 = const — boshlang‘ich 
namuna miqdori. 
Titrlovchi moddaning ekvivalent miqdori 
Q
B
=C
B
∙V
B
, (6.25) 
bu erda S
v
 — titrlovchi moddaning konsentrasiyasi; V
B
 — titrlovchi moddaning ekvivalent hajmi. 
Q
A
va Q
B
ning miqdorlarini (6.23) tenglamaga qo‘yib, izlanadigan 
konsentrasiya S
A
ning titrlovchi moddaning ekvivalent hajmiga bog‘liqligini hosil 
qilamiz: 
C
A
=K
τ
∙V
B
, (6.26) 
bu erda, 
 
const
Q
C
K
K
пр
B
p
=
⋅
=
τ
. 
SHunday qilib, titrlashda namunadagi komponentning aniqlanadigan 
konsentrasiyasining o‘lchovi titrlovchi moddaning ekvivalent hajmidan iborat 
bo‘ladi. 
Titrlash reaksiyalarining borishini nazorat qilish uchun ishlatiladigan 
asboblarning ishlash prinsipiga qarab titrlashning quyidagi xillari bo‘ladi: 
konduktometrik, potensiometrik, amperometrik va fotometrik. 
Titrlash jarayoni diskret (davriy) va uzluksiz bo‘lishi mumkin. Davriy 
titrlashda tahlil qilinayotgan moddaning alohida namunasi (dozasi) tahlil qilinadi. 
Uzluksiz titrlashda tahlil qilinayotgan moddaning sarf bo‘yicha stabillashgan oqimi 
tahlil qilinadi, bu modda uzluksiz ishlovchi reaktorga kirib turadi. Uzluksiz titrlashda 
titrlovchi moddaning ekvivalent sarfi aniqlanadigan komponentning o‘lchovi bo‘ladi, 
ya’ni 
PDF created with pdfFactory Pro trial version 
www.pdffactory.com

---

238 
S
A
=K
T
1
∙q
V
ekv
, (6.27) 
bu erda, 
;
*
1
const
q
C
K
K
A
B
p
T
=
=
q
A
=const — tahlil qilinayotgan modda A oqimining sarfi; q
V
ekv
 —titrlovchi modda V ning ekvivalent sarfi. 
Avtomatik titrlash usuli bilan tahlillarni avtomatik tarzda bajarish uchun 
mo‘ljallangan asboblar titrometrlar deb ataladi. Vazifasiga ko‘ra avtomatik 
titrometrlar laboratoriya va ishlab chiqarish titrometrlariga bo‘linadi. Laboratoriya 
titrometrlari yarim avtomatik asboblardir, chunki titrlash siklining barcha 
tayyorgarlik va yordamchi operasiyalari qo‘lda bajariladi. Ishlab chiqarishdagi 
avtomatik titrometrlar sanoat sharoitida texnologik jarayonlarni uzluksiz siklik yoki 
uzluksiz avtomatik tarzda tahlil qilish uchun mo‘ljallangan. 
Uzluksiz ishlaydigan avtomatik titrometrning prinsipial sxemasi 6.30-rasmda 
ko‘rsatilgan. 
Nazorat qilinayotgan texnologik oqimdan namuna olinadi, u sarf stabilizatori 1 
orqali aralashtirgich 2 ga uzluksiz tushib turadi. Bu erga titrlovchi eritma tushadi, 
uning sarfini rostlovchi organ 3 (masalan, yuqori aniqlikdagi dozalovchi nasos) bilan 
aniqlanadi. Namuna va titrlovchi eritma oqimlari uzluksiz ravishda aralashib va 
o‘zaro reaksiyaga kirishib turadi. Agad aralashtirgichga vaqt birligi ichida tushib 
turgan titrlovchi eritma miqdori xuddi shu vaqt ichida namuna bilan birga tushib 
turgan titrlovchi modda miqdoriga ekvivalent bo‘lsa, u holda reaksiyaga kirgan 
6.30 – расм. Узлуксиз автоматик