Umumiy fizika kafedrasi

Hisoblash natijalari
Tajriba namunasi: Jadval 1.

Suv massasi m1	kg ^oC ^oC ^oC ^oC	0,1	0,125	0,15
Suv massasi m2	kg	0,15	0,125	0,1
m1 massali suvning temperaturasi t1	^0C	22,6	22,8	23,0
m2 massali suvning temperaturasi t2	^0C	67,0	69,2	64,0
Aralashmaning o’lchangan temperaturasi θ	^0C	48,4	43,4	38,8
Aralashmaning hisoblangan temperaturasi θ	^0C	49,2	46,0	39,4

Natijalar va ularning tahlili:
Aralashmaning temperatura qiymati suvning boshlang’ich temperaturalari oralig’ida yotadi. Aralashmaning hisoblangan va o’lchangan temperaturalari jadval 1 da keltirilgan. Jadval 1 dan ko’rinib turibdiki, temperaturalarning qiymatlari tajriba xatoliklari chegarasida yaxshi mos keladi
Savol va topshiriqlar

1. 
   Nima uchun jism eriyotganida issiqlik miqdori berilayotganiga qaramay, uning harorati o‘zgarmay turadi?
   
2. 
   Issiqlik miqdori deb nimaga aytiladi va uning birligi qanday?
   
3. 
   Issiqlik almashinish deb nimaga aytiladi?
   
4. 
   Issiqlik balans qoidasi ta’riflansin.
   
5. 
   Tajribani tushintiring?
   
6. 
   Issiqlik uzatilishi va issiqlik protsessi nima?
   
7. 
   Moddaning issiqlik va solishtirma issiqlik sig‘imi deb nimaga aytiladi va qanday aniqlanadi?
   
8. 
   Erish va qotish deb nimaga aytilad?
   

Laboratoriya ishi №5
Suyiqliklarning sirt taranglik koeffitsiyentini tomchi usulida aniqlash.
Ishni bajarishdan maqsad: Suyuqlikning sirt taranglik koeffitsientini turli xil usullar bilan laboratoriya sharoitida aniqlab, suyuqlikning tuzilishi, uning sirtida sodir bo’luvchi hodisalar haqidagi bilimlarni mustahkamlash.
Kerakli asbob va jihozlar: jo’mrakli byuretka 2 ta, 2 ta stakan, tekshiriladigan suyuqlik: glitserin va suv.


Nazariy qism
Suyuqlikning tuzilishi shuni ko’rsatadiki, molekulalar orasidagi o’rtacha masofa orasida bo’lib, ularning molekulyar ta‘sir radiusi ga tengdir. Suyuqlik ichidagi molekula hamma tomondan boshqa molekulalar bilan o’ralgan bo’lib, chekli vaqt oralig’ini olib qaralganda, u hamma yo’nalishlar bo’ylab deyarli bir xil ta‘sirga uchraydi. Suyuqlik sirtidagi molekulalarga esa o’zidan chuqurroqda va yon tomonlarida yotgan molekulalargina ta‘sir qiladi. Shuning uchun bunday molekulalarga ularni ichkariga olib kirishga intiluvchi kuch, boshqacha aytganda, suyuqlik sirtiga normal yo’nalgan kuch ta‘sir qilib turadi. Shu sababli qalinlikdagi sirt qatlamda molekulalar umuman bir-biriga paralel joylashgan.
Bundan ko’rinadiki qalinlikdagi sirt qatlami alohida holatda turar ekan. Molekulalar bu qatlamda qattiq jismlardagiga o’xshab ma‘lum tartib bilan joylashgan bo’lib, xuddi shu qatlamda sirt tarangligi vujudga keladi. Sirt taranglik kuchi hamma vaqt suyuqlik yuzasiga urinma bo’lgan tekislikda yotadi va uning erkin yuzasini chegaralovchi chiziqqa tik yo’nalgan bo’lib, suyuqlik yuzasini qisqarishga majbur etadi. Suyuqlik sirtida sodir bo’luvchi bu hodisani xarakterlash uchun sirt taranglik koeffitsienti kattaligi kiritilgan.
Suyuqlik sirtini chegaralovchi chiziqning uzunlik birligiga ta‘sir etuvchi kuch sirt taranglik koeffitsienti deyiladi. Agar sirt taranglik kuchini bilan, suyuqlik yuzasini chegaralovchi chiziqning uzunligini desak, sirt taranglik koeffitsienti
(1)
formula bilan ifodalanadi, uning birligi
Sirt taranglik koeffitsienti suyuqlik yuzasining tozaligiga, temperaturaga bog’liqdir. Temperatura ortganda sirt tarangligi kamayadi va kritik temperaturada nolga teng bo’lib qoladi. A.I.Bachinskiy sirt taranglik suyuqlik va uning to’yingan bug’ining zichliklari ayirmasining to’rtinchi darajasiga proportsional ekanligini aniqlagan, ya‘ni:
(2)
bu yerda proportsionallik koeffitsientidir. Bu tenglama temperaturalarning keng oralig’ida yaroqlidir. Birinchi marta Etvesh ko’rsatganidek, turli suyuqliklarning sirt tarangligi temperatura ortganda quyidagi qonun bo’yicha kamayadi:
(3)
bu yerda suyuqlikning molekulyar hajmi, doimiy kattalik bo’lib, ba‘zi birikmaydigan suyuqliklar uchun 2,1 ga teng.
Suyuqlikning sirt taranglik koeffitsientini laboratoriya sharoitida aniqlashning bir necha usullari mavjud: tomchi usuli, suyuqlik sirtidan halqani uzib olish usuli, suyuqlikning kapillyar naychalardan ko’tarilish balandligiga qarab topish usuli, Rebinder usuli.