Umumiy fizika kursidan praktikum o’quv qo’llanma

Qisqacha nazariya: Optik aktivlik bir qator moddalar uchun xos boʻlib, bu 
moddalardan chiziqli qutblangan yorugʻlik oʻtganda qutblanish tekisligi buriladi. 
Bunday hodisa ba′zi eritmalarda ham yuz beradi. Erigan moddaning molekulyar 
strukturasi yorugʻlikning oʻng aylanishli va chap aylanishli qutblanishiga olib 
kelib, ular eritmada turli fazaviy tezlikda harakatlanadi. Eritmaga tushayotgan 
chiziqli qutblangan yorugʻlik oʻng va chap aylanishli qutblangan toʻlqin qismlariga 
ajralishi mumkin. Toʻlqinning ikki qismlari turli fazaviy tezlikda tarqalib, bosib 
oʻtgan masofasiga proporsional boʻlgan fazalar farqini keltirib chiqaradi. 
Toʻlqinning ikki qismi bu masofani bosib oʻtganidan soʻng, superpozisiya 
natijasida yoʻnalishi asl toʻlqinga nisbatan burilgan chiziqli qutblangan toʻlqinga 
aylanadi.
Burilish burchagi molekulyar strukturaga, eritmada yorugʻlik yoʻli davomligidagi 
erigan modda konsentrasiyasiga va yorugʻlikning toʻlqin uzunligiga bogʻliq. 
Kuzatuvchi yorugʻlik nuri tarqalishi yoʻnalishiga qarama-qarshi qaraganida, 
yorugʻlikning qutblanish tekisligi soat strelkasi boʻyicha burilsa (oʻng aylanish) 
unga musbat qiymat beriladi. Aksincha, soat strelkasiga teskari aylanishni chap 
aylanish deb atashadi va unga manfiy qiymat beriladi.
Asosan har qanday optik aktiv moddada oʻng aylanishli va chap aylanishli 
modifikasiyalar boʻlishi mumkin.
Bu ikki modifikasiyaning mu′ayyan aylantirish qiymati bir-biriga teng va qarama-
qarshi ishoraga ega. Ikkala modifikasiyaning aralashmasi burish burchagini 
kamaytiradi. Ikkala modifikasiya teng proporsiyada boʻlgan aralashma resemat deb 
ataladi.

---

233 
Tajribada qutblanish tekisligining burilishi bir-biriga koʻndalang oʻrnatilgan ikkita 
polyarizatorda kuzatiladi. Konsentrlangan eritma D (+) - suvdagi saxaroza optik 
aktiv modda sifatida qoʻllaniladi. D (+) belgi qutblanish tekisligini modda oʻng 
tomonga aylantirishini anglatadi. 
91-rasm. Qutblanish tekisligini shakar eritmasi bilan burilishini kuzatish uchun 
tajriba qurilmasi
 
a. 
Galogen lampa korpusi
b. 
Yorugʻlik filtri (tasvir siljitgichda)
c. 
Polyarizator
d. 
Shakar eritmasi
e. 
Analizator
f. 
Linza
g. 
Kuzatish ekrani