Umumiy o‘rta ta’lim maktablarining 5-sinfi uchun darslik

1-rasm. Sabzavotlar.
2-rasm. Donli ekinlar: 
1-a, b
–
yumshoq bug‘doy 
navlari; 1-d, e
–
qattiq bug‘-
doy navlari; 2-a, b
–
arpa 
navlari; 3
–
javdar; 4
–
suli; 
5-a, b
–
sholi navlari; 
6
–
tariq.
1-a 1-b 1-d
1-e
2-a 2-b
3
4
5-a
5-b
6
moddalar va darmondorilar (vita-
minlar) mavjud. Shu bois qadimdan 
sabzavotlar ovqatga ishlatiladi.
Sabzi, lavlagi, sholg‘om, karam 
kabi sabzavotlarning hosili kuz 
da 
yig‘ib olinadi. 
Donli ekinlar, asosan, ozuqa 
o‘sim 
ligi hisoblanib, ulardan turli-
tuman sifatli va to‘yimli taomlar 
tay yorlanadi 
(2-rasm). 
Ular ning 
tarkibida odam uchun zarur bo‘lgan 
uglevodlar, yog‘lar, oqsillar va 
boshqa organik birikmalar mav 
jud. 
Shuningdek, donli ekinlardan chor-
vachilikda yem-xashak sifatida ham 
keng foydalaniladi. 
No‘xat, ko‘k no‘xat, loviya, 
soya va boshqalar 
dukkakli don 

---

191
o‘simliklariga kiradi. Bu o‘simliklar doni, poyasi va barglari 
tarkibida oqsilning ko‘pligi (20–30 foiz) bilan ajralib turadi. 
Bundan tashqari, ular yerni azot bilan boyitadi. 
Moyli ekinlarga kunjut, kungaboqar, yeryong‘oq kabilar ki-
radi. Bu ekinlar urug‘ining tarkibida 15–60 foizgacha yog‘ 
bo‘ladi. Yog‘idan alif, margarin, sovun va boshqa mahsulotlar 
olinadi. Ularning kunjarasidan chorva uchun qimmatli ozuqa 
va ekinlar uchun tabiiy o‘g‘it sifatida foydalaniladi.
Tolali ekinlarni urug‘idan tola olinadigan (g‘o‘za), poyasi-
dan tola olinadigan (kanop, zig‘ir), bargidan tola olinadigan 
(zig‘ir) kabi guruhlarga bo‘lish mumkin.
Madaniy o‘simliklar, asosan, lalmikor va sug‘oriladigan 
yerlarda yetishtiriladi. Yetishtiriladigan ekinning xususiyatla-
riga qarab ekin maydoni tanlanadi. Lalmikor yerlarda, asosan, 
bug‘doy, tarvuz, qovun, mosh va makkajo‘xori turlari ekiladi.