Umumiy o‘rta ta’lim maktablarining 5-sinfi uchun darslik

Ko‘krakpech qismi yaxlit bo‘lgan fartuk (36-rasm). Rasm-
da berilgan fartuklar uchun 70 sm paxta tolali gazlama sarf 
bo‘ladi. Bu fartuk-ni turli gazlama qoldiqlaridan ham foy-
36-rasm. Bolalar fartugi modellari.
dalanib tikish mumkin. Fartuk 
ni turli-
cha bezash orqali uni yanada chiroyli 
ko‘rinishga keltirish mumkin. 
Ko‘krakpech qismi yaxlit bo‘lgan 
fartuk chizmasini tayyorlash (37-rasm).
Asbob va moslamalar: masshtabli 
va bur 
chakli chizg‘ich, lekalo, qalam – 
TM va 2M, o‘chirg‘ich, albom.
Fartukning chizmasi 37-rasmda, o‘l-
cho 
vi 10-jadvalda, fartuk qismlarining 
hisobi – 
o‘lchovlari 11-jadvalda beril-
gan.
37-rasm. Fartuk 
chizmasi.
Ch
Ch
2
Ch
1
Ch
3
A
A
2
A
1
E
E
1
B
L1
B
L
Ch
4

---

159
10-jadval
№
O‘lchovlar 
belgisi
O‘lchov nomlari
Standart 
o‘lchov
Mening 
o‘lchovim
1
2
3
4
5
KQU 
FU
B
k
A YA
B
l
AYA
QF 
Ko‘krak qismining uzunligi 
Fartukning uzunligi 
Bo‘ksa aylanasining yarmi
Bel aylanasining yarmi
Fartuk kengligi qo‘shimchasi
20
40
40
30
10
11-jadval
№ Chizmadagi 
kesma
Chizish tartibi, kesmaning nomi
Standart 
o‘lchov
Mening 
o‘lchovim
1
2
3
A
AB
l
B
l
E
To‘rning o‘lchovlari
Nuqta A da burchak chizish 
Ko‘krak qismining uzunligi KQU 
Fartuk etagining uzunligi FU
–
20
40
–
20
40
4
B
l
B
ll
Fartukning kengligi 
B
k
AYA:2+ 
+QF
40:2+10=30 
5
B
ll
nuqtadan yuqoriga va pastga A 
va E nuqtalardan o‘tgan gorizontal 
chiziq bilan kesishguncha davom 
ettiriladi va mos ravishda A
l
va E
l
nuqtalar qo‘yiladi.
6
AA
2
Ko‘krak qismining o‘lchovi 
Model 
bo‘yicha
10
7
B
l
Ch
ChCh
l
Cho‘ntak o‘rni
Model 
bo‘yicha
4–5
8
Ch
l
Ch
2
=
= Ch
l
Ch
3
Cho‘ntakning o‘lchovlari 
Ch
l
Ch
2
=Ch
3
Ch
4
Ch
l
Ch
3
=Ch
2
Ch
4
Model 
bo‘yicha
15

---

160
9
–
Chizmaning asosiy chiziqlari 
ustidan yurgizish 
–
10
–
Belbog‘ uzunligi. B
l
AYA+15 
uzunligida mag‘iz tayyorlanadi
30+15=45
11
–
Bog‘ichning uzunligi – mag‘iz 
tayyorlanadi
30
Bog‘ichli qalpoqcha (38-rasm). Bun - 
day qalpoqcha chizmasini qurish 
uchun B
sh
A = 48 sm, Q
B
sh
A 
= 4–6 sm 
o‘lchovlari ishlatiladi.
Bog‘ichli qalpoqcha chizmasini ba-
jarish (39-rasm). To‘g‘ri burchak chi-
zilib, uning yuqori burchagi V harfi 
bilan belgilanadi. V nuqtadan o‘ng to-
monga bosh aylanasi o‘l 
choviga uning 
qo‘shimchasini qo‘shib, ikkiga bo‘lingan 
qiymati qo‘yiladi va V
l
harfi bilan bel-
gilanadi:
VV
l
=(B
sh
A+Q
BshA
):2=(48+4):2=26 sm.
V nuqtadan pastga barcha o‘lcham-
lar uchun bir xil bo‘lgan 20 sm qiymat 
qo‘yiladi va E
harfi bilan belgilanadi:
VE = 20 sm.
To‘g‘ri to‘rtburchak VV
l
EE
l 
ni qu rish 
oxiriga yetkaziladi, ya’ni:
VV
l
=EE
l
=26 sm, VE=V
l
E
l
=20 sm.