Umumiy tilshunoslik

YOSH GRAMMATIKLAR MAKTABI QARASHLARI 
XIX asrning oxirgi choragida qiyosiy-tarixiy tilshunoslikda bir guruh yosh
tilshunoslarning “Yosh grammatiklar” deb atalgan yangi bir oqimi paydo bo‘ldi va 
ular keksa avlod tilshunoslarini tanqid qila boshladilar. Ular klassik va bobo tillarni
o‘rganishni tanqid qilib, ya’ni til tarixini tan olmasdan, jonli tillarni o‘rganishga 
chaqirdilar. A.Leskin (1840-1915), K.Brugman (1849-1919), G.Ostgof (1842-
1907), G. Paul (1846-1921), B.Delbryuk (1842-1912) kabi Leypsig universiteti 
olimlari, shuningdek, F. de Sossyur (1857-1913), F.F.Fortunatov (1848-1914),
V.Tomson (1842-1927) singari mashhur tilshunoslar ham yosh grammatiklarga 
biroz yondashganlar. Yosh grammatiklar fikricha, til individual psixofiziologik
faoliyat, tildagi barcha o‘zgarishlar ayrim shaxslarning kundalik nutq faoliyatida 
vujudga keladi.
Yosh grammatikachilar tilning ikki xil faoliyati borligini uqtirar edilar. 
Bulardan biri tilning yakka (individual) faoliyati bo‘lib, u tilda paydo bo‘ladigan
yangi hodisalarning analogiyaga asoslanishidan iboratdir. Analogiya (o‘xshashlik) 
esa assotsiatsiya (uyushma) orqali yuz beradigan psixik hodisalardan kelib chiqadi.
Tilning ikkinchi tomoni – bu tilning fiziologik faoliyati va uni tildagi fonetik 
o‘zgarishlarda ko‘rinishidir. Shuning uchun yosh grammatikachilar tilshunoslikda

---

yangi fonetik qonunlarni kashf qilish va tasvirlashga katta e’tibor berganlar. Yosh

grammatikachilar til hodisalarini chuqur va mukammal o‘rganish uchun tildagi 
ayrim hodisalarni boshqa jarayonlardan ajralgan holda o‘rganishni tavsiya
qilganlar. Shuning uchun ham ularning ta’limotida “atomizm” degan atama 
ishlatilgan.
Yosh grammatikachilar hind-yevropa tillari sohasida, ayniqsa, fonetika 
sohasida katta kashfiyotlar qilishdi. Ular aniq tillarning tarixiy fonetikasi va
grammatikasida hamda dialektologik tadqiqotlarda o‘z ta’sirini ko‘rsatib kelgan. 
Yosh grammatikachilarning fikricha, Hind-Yevropa tillarining naturalistik va
mantiqiy tadqiqida juda ko‘p tillararo hodisalar o‘rganilgan, ammo so‘zlovchiga – 
inson omiliga e’tibor kam berilgan. Yosh grammatiklar to‘garagi faoliyati orqali
qiyosiy-tarixiy 
tahlil

metodlari,

funksional-semantik 
grammatikaning
muammolari o‘rganildi. Tilni nafaqat individual psixologik, balki, madaniy-tarixiy 
jarayon ekanligiga aniqlik kiritildi.