Umumiy tilshunoslik

FERDINAND DE SOSSYUR VA UNING 


SOTSIOLOGIK TA‘LIMOTI 
XX asrdan boshlab tilshunoslik fanining predmetini aniqlashda yangi davr 
boshlandi. Ferdinand De Sossyur (1857–1913) – Jenevada tug‘ilgan,
shveysariyalik fransuz. Jeneva, Leypsig, Berlinda ta’lim oldi. 1878 yilda yigirma 
yasharlik F. De Sossyur “Hind-Yevropa tillaridagi dastlabki unli tovushlarning
sistemasining tadqiqi” nomli ishi e’lon qilindi.1881 yilda Leypsigda doktorlik dis-
yasini himoya qildi. 1906 yildan Jenevada umumiy tilshunoslik kafedrasiga
rahbarlik qildi va tadqiqotlari asosida ma’ruzalar o‘qidi. F. de Sossyurning fanda 
mashhur bo‘lgan eng yirik asari “Umumiy tilshunoslik kursi” deb ataladi. Ushbu
asarni Sossyur vafotidan keyin 1916 yilda uning shogirdlari Sharl Balli va Albert 
Setselar o‘z konspektlari asosida chop ettirishgan bo‘lib, 1931 yilda nemis tilida,
1933 yilda rus tilida nashr ettirildi. 
Sossyurning tilning ijtimoiy xususiyati haqidagi qarashlari tilshunoslikda
keskin burilish bo‘lishiga olib keldi. Xususan, uning “Til material emas, balki 

---

formadir” degan fikri Praga, Kopengagen, Amerika struktural maktablarining

shakllanishida asosiy omil bo‘ldi. Sossyur fikricha, insonning nutq faoliyati ko‘p 
qirrali hodisa bo‘lib, falsafa, psixologiya, fiziologiya, antropologiya, matematika
va boshqa fanlar bilan bog‘liq. Sossyur til bilan nutq o‘rtasidagi o‘zaro 
bog‘lanishni e’tirof etsa-da, ularni til lingvistikasi va nutq lingvistikasi tarzida
alohida o‘rganishni, bunda tilshunoslik asosan til lingvistikasi bilan 
shug‘ullanishi, nutq lingvistikasi esa fizika, fiziologiya, psixologiya kabi fanlarda
o‘rganilishi kerak, deb hisoblaydi. U nutq faoliyatini o‘rganishda V. fon Gumboldt
kabi antinomiya metodidan foydalanib, til va nutq, sinxroniya va diaxroniya, ichki
va tashqi lingvistika antinomiyalarini ilgari surdi.