Umumiy tilshunoslik

agglyutinatsiya nazariyasiga ko‘ra, so‘z o‘zartiruvchilar ilgari mustaqil qo‘llanib
kelgan

o‘zaklarning

keyinchalik 
asosiy
o‘zakka

birikishidan,

ya’ni

agglyutinatsiyasidan kelib chiqadi. Masalan, shaxs-son affikslari olmosh

o‘zaklaridan kelib chiqqan. Biroq u fonetikaga e’tibor qaratmadi, malay, 
polineziya va janubiy kavkaz tillarini ham Hind-Yevropa tillariga kiritib jiddiy
xatoga yo‘l qo‘ydi.


Rasmus Xristian Rask (1787-1832) – daniyalik tilshunos, Asarlari: “Island
tili bo‘yicha qo‘llanma” (1811), “Island tilining kelib chiqishi” (1818), “Frakiy tili 
haqida” (1822). Tillarni leksik jihatdan qiyosladi, germanistikaga asos soldi,
slavyan tillari mustaqil tarmoq ekanligini isbotladi.


Yakob Grimm (1785-1863) – nemis tilshunosi. Asarlari: “Nemis
grammatikasi ” (4 tom, 1819-1837), “Nemis tili tarixi” (1848). U german 

---

tillarining tarixiy fonetikasini yaratdi, tildagi o‘zgarish va taraqqiyotni

tovushlarning o‘zgarishida ko‘rdi, jumladan, buyuk ko‘chish qonuni asosida 
undoshlarning siljiganini isbotlab berdi. Xalq tarixini o‘rganishda tilning
taraqqiyotini asosiy deb bildi. Tilshunoslik metodologiyasiga tarixiylik 
tushunchasini kiritgani uchun u tarixiy grammatikaning asoschisi hisoblanadi.
“Nemis tili tarixi” asarida: “Bizning tilimiz bizning tariximizdir. Xalqlar haqida 
suyaklar, qurollar va mozorlarga qaraganda jonliroq bo‘lgan guvoh bor. Bu -
ularning tilidir. Til – inson ruhining guvohidir”, - deb yozgan edi. 


Aleksandr Xristoforovich Vostokov (1781-1864) – rus tilshunosi.
Asarlari: “Slavyan tili haqida mulohazalar” (1820), “Rus grammatikasi” (1831),
“Rumyansev muzeyidagi rus va slavyan qo‘lyozmalarining tasviri”, “Cherkov
slavyan tili lug‘ati” (1858-1861). U slavyan tillari tarixiy taraqqiyotini 
davrlashtirgan, shu oilaga mansub tillarni tarixiylik nuqtai nazaridan o‘rganishni
boshlab bergan olimdir. 
Xulosa qilib aytganda, bu davrda ijod qilgan olimlar juda katta amaliy ish
bajardilar. R. Rask skandinaviya tillarini, F. Bopp Yevropa tillari va qadimgi hind 
tilini, Ya. Grimm esa got-german tillarini tadqiq qilib, bu tillarning yagona oilaga
mansubligini o‘rganadi. Ushbu olimlar olib borgan tadqiqotlar kamparativistika - 
qiyosiy-tarixiy tilshunoslikning vujudga kelishiga va tilshunoslik fanini mustaqil
fan sifatida shakllanishiga zamin yaratdi.