Universiteti d. J. Urakov, R. N. Tursunov a. A. Biykuziyev

Mavzuni mustahkamlash uchun savol va topshiriqlar
1. Qadimgi Misrda Ilk podsholik davri necha asr davom etgan?
2. Qadimgi M isr tarixida qaysi fir’avn 1-sulolaga asos solgan?
3. Qadimgi M isr irigatsiyasining mohiyati nimada?
4. Fayum madaniyati haqida nimalami bilasiz?
Glossariy
Fir’avn - 
“Katta uy” Qadimgi Misrda podsholik unvoni
Kanbet - 
Jamoa kengashlari nomini
Nubiya - 
Misming 
janubidagi 
hudud, 
hozirgi 
Sudan
shimoliga to‘g‘ri keladi 
Ra - 
Quyosh xudosi
Ta-kemet- Misming qadimiy nomi
Nomarx - 
Qadimgi Misrda viloyat hokimi (knyaz)
Mut - 
Onalik ilohi
20

---

Mavzu: 0 ‘rta podsholik davrida Misr 
Reja:
1. Gerakleopol va Fiva o ‘rtasidagi raqobat.
2. 0 ‘rta podsholik davrida M isming ichki va tashqi siyosati.
3. 0 ‘rta podsholikning inqirozi sabablari.
Gerakleopol va Fiva o ‘rtasidagi raqobat. Birinchi o ‘tish 
davrida (mil. avv. 2250-2055-yy)M isr ijtimoiy-iqtisodiy va siyosiy 
inqiroz iskanjasida edi. M amlakat siyosiy anarxiya natijasida 
parchalanib, har bir nomarx o ‘z yerida hukmronlik qilar va 
Geraklepoldagi markaziy hokimiyatni deyarli tan olmas edi. Mil. avv. 
XXII asr Gerakleopol va Fiva nomliklari o‘rtasida doimiy raqobat va 
kurash davri sifatida tarixda qolgan. Yuqori M isming qudratli 
nomlaridan biri Ineotef Kattaning o ‘g ‘li Mentuxotep I (mil. a w . 2133- 
2 1 17-yy) Fivada 11-sulolaga asos soladi. Garchand u fir’avn unvonini 
qabul 
qilmagan bo‘lsa-da, 
Fiva nomligining 
Yuqori 
Misrda 
gegemonligiga yo‘l ochdi.
Gerakleopol hukmdorlari Quyi Misrga ham ta’sir o ‘tkazib, 
mamlakat shimolini tashqi dushmandan muhofaza qila oldilar. Ammo, 
Fivani bo‘sundira olmadilar. Chunk!, “Turin papirusi” m a’lumotlariga 
ko‘ra podsholar ro‘yxati ichida Gerakleopol hukmdorlari bilan bir 
qatorda Fiva nomarxlarining ham ismlari keltiriladi.
Ichki urushlar Fiva nomarxi Nextnebtepnefer Intef III (mil. a w . 
2063-2055-yy)ning vorisi Nebxepetra Mentuxotep II (mil. avv. 2055- 
2004-yy) va Gerakleopol hukmdori Merikara o ‘rtasida kurash bilan 
tarixda qolgan. Hukmronligining 39 yili Mentuxotep II Yuqori va 
Quyi Mismi birlashtirishga muvaffaq bo‘ladi. M isr yana yagona 
davlatga aylandi. U Deyr-Al-Baxridagi ibodatxonada dafn etilgan. 
Fir’avn Mentuxotep III o ‘z otasining siyosatini davom ettirdi, Amon 
va Montu(Fiva shahri ilohi) xudolariga atab ibodatxonalar bunyod 
qiladi. Mil. a w . 1992-yil fir’avn Mentuxotep П1 vafot etadi va orada 
yetti yil Mentuxotep IV (hukmron sulolaga umuman aloqasi yo‘q 
kishi) mamlakatni boshqaradi.
Mentuxotep III ning saroyida chati (vazir) lavozimida ishlagan 
Amenemxet I ham podsho naslidan emas edi. Shunday bo‘lsa-da 
fir’avn vafotidan so‘ng aynan u podsholik taxtiga chiqdi. Amenemxet 
I (taxminan mil. avv. 1976-1956-yy) fir’avn bo‘lgach, 12-sulolaga
21

---

asos soladi. Afsonaviy Narmerga ixlos qilib, poytaxtni Memfisdan 
taxminan 20 mil (30-32 km) janubda joylashgan Iti-Taui (Ikkala yemi 
birlashtiruvchi) shahriga ko‘chiradi. Yangi poytaxt Yuqori va Quyi 
Mismi muvozanatda ushlagan holda boshqarish uchun tanlangan edi.
Amenemxet I xattotlariga o ‘zi haqida bashorat (Neferti bashorati) 
shaklidagi afsona yozishni ham buyurdi. Shuningdek, qo‘shinlami Nil 
deltasiga yuborib, qal’a va mudofaa devorlarini (hukmdor devori) 
qurdirdi. Osiyolik ko‘chmanchilarning Misrga kirib kelish to‘lqini 
nazoratga olindi. Iti-Taui shahri yaqinida o‘zi uchun kichik ehrom 
ham bunyod ettirdi. Afsuski, Amenemxet I fitna natijasida o‘z 
soqchilari tomonidan o ‘ldiriladi. Bu hodisa haqida keyinchalik uning 
o‘g‘li Senusert I yozma m a’lumot qoldirgan.
Senusert I (mil. avv. 1956-1911 -yy) hokimiyatga kelishdan oldin 
otasining buyrug‘i bilan Nubiya va Liviyaga harbiy yurishlar qiladi va 
katta o ‘ljalar olib kelgan. Fir’avn Amenemxet I o'ldirilgan paytda, 
shahzoda Liviyada harbiy yurishda bo‘lgan. Poytaxtga qaytgach, 
otasining qotillarini jazolaydi va taxtni qo‘lga kiritadi. So‘ngra 
saroyda unvonlar tizimini tartibga soladi. Mamlakat iqtisodiyotini 
tiklaydi hamda Fayum vohasini o‘zlashtirishni kengaytirgan. Uning 
davrida vazirlik(chati) lavozimlarida Antefoker, Sobekxotep va 
Mentuxotep kabi amaldorlar faoliyat ko‘rsatishgan.
Tashqi siyosatda Senusert I ko‘proq e ’tibomi qo‘shni Nubiyani 
zabt etishga qaratadi. Uning harbiy unvonlari orasida “Iuntiuni mahv 
etuvchi” va “Nubiyaliklar chegarasiga chiquvchi” kabilar e ’tiborga 
molik. G ‘arb olimlarining fikricha, “Iuntiu” atamasi o ‘sha vaqtda 
aynan Nubiya qabilalariga nisbatan ishlatilgan.
Nubiyaga uyushtirilgan yurishlar dastlab talonchilik uchun 
qilingan bo‘lsa, keyinchalik bosib olish xususiyatini o'zida aks ettirdi. 
Mil. avv. 1929-yilda fir’avn Senusert I Nubiyaga yana bir katta harbiy 
yurishni amalga oshiradi. Bu safar misrliklar Nil daryosining 2- 
pog‘onasidan o ‘tib, Kush mamlakatiga kirib keladilar. Ammo 
Senusert I ning asosiy maqsadi Nubiyaning harbiy salohiyatini 
o'rganib chiqish edi.
Misrliklar Finikiyaning Bibl va Ugarit shaharlari bilan savdo 
aloqalarini o'm atishga muvaffaq bo‘ldilar. Nil daryosi Nubiya bilan 
savdo vositasiga aylandi. Shu bilan bir qatorda Egey dengizi orollari 
xalqlari bilan ham savdo iqtisodiy aloqalar o ‘matildi.
22

---