Universiteti d. J. Urakov, R. N. Tursunov a. A. Biykuziyev

Rim imperiyasi inqiroziga olib kelgan asosiy omillar. Milodiy 
uchinchi asrga kelib Rim k o‘plab muammolar bilan to ‘qnashdi. Ular 
mamlakatning ichkarisidan ham tashqarisidan ham kirib keldi. Faqat
273

---

tub iqtisodiy, harbiy va siyosiy islohotlar inqirozdan saqlab qolishi 
mumkindek ko‘rinardi.
K o‘pchilik 
tarixchilar 
Mark 
Avreliy 
imperatorligi 
hukmronligining tugashi (mil. 160-181-yy) bilan Pax Romana (Oltin 
davr) nomi bilan mashhur bo‘lgan ikki asrlik tinchlik va guliab 
yashnash davri nihoyasiga yetadi, deb belgilashadi. Keyingi asrlarda 
hokimiyat tepasiga kelgan imperatorlarda ulkan imperiya va uning 
o‘sib borayotgan muammolari bilan qanday shug‘ullanish haqida 
g‘oyalar kam yoki umuman bo‘lmagan.
Rim iqtisodiyotining zaiflashuvi. Milodiy III asr davomida bir 
nechta omillar Rim iqtisodiyotining zaiflashuviga olib keladi. 
Imperiya tashqarisidagi dushman qabilalar va 0 ‘rtayer dengizidagi 
qaroqchilar savdo-sotiqqa putur yetkazdilar. 0 ‘zlarining cheklangan 
resurslarini sarflab bo‘lib, yangi oltin va kumush manbalariga 
muhtojlik sezdilar. Daromadlarga ehtiyoji katta bo‘lgan hukumat 
soliqiami oshiradi. Endilikda tarkibida yana kumush kamroq bo‘lgan 
tangalar zarb qilish boshlandi. Bunda qimmatbaho metallar bilan bir 
miqdorda ko‘proq m ablag‘ ishlashga umid qiladilar. Biroq tez orada 
iqtisodiyot pulni qadrsizlanishidan jabr chekadi, narxlaming oshishi 
bilan pulning qiymati keskin tushib ketadi. Pulning qadrsizlanishi 
iqtisodiyotga 
salbiy 
ta’sir 
ko‘rsatdi. 
Savdo-hunarmandchilik 
tushkunlikka uchradi.
Qishloq xo‘jaligi oldida ham shunga o ‘xshash muammolar turar 
edi. Italiya va G ‘arbiy Yevropada hosil borgan sari siyraklashib 
borardi, chunki yeming zo‘riqib ishlashi natijasida zamin o ‘zining 
hosildorligini yo‘qotadi. Shuningdek, urush yillarida ko‘plab dalalar 
payhon b oiadi. Oxir-oqibatda jiddiy oziq-ovqat yetishmovchiligi va 
kasalliklar tarqala boshlaydi va aholi soni kamayadi. Yerga ijara haqi 
keskin oshdi. Bu kolonlaming xonavayron b o iish iga olib keldi. Qarz 
majburiyati ortib boradi. Qullam ing soni kamayib, ishchi kuchiga 
b o ig an ehtiyoj ortdi. Provinsiyalarda quyi tabaqa vakillarining 
qo'zg ‘olonlari ko‘tarildi. Jumladan, III asming 50-yillarida Galliyada 
dehqonlar va qullar qo‘zg‘oloni, Shimoliy Afrikada dehqonlaming 
qurolli chiqishlari yuz berdi.