Universiteti d. J. Urakov, R. N. Tursunov a. A. Biykuziyev

I ll o‘tish davrida Misr va So‘nggi podsholik. Mil. avv. VII 
asming o'rtalarida Sais nomarxlari (Quyi Misr) hukmdorlari Mismi 
birlashtirishga kirishdilar. Sais shahri Nil deltasning yirik nomlaridan 
biri edi. Dastlab, Psammetix I (misrcha Psamtik) efioplar sulolasiga
32

---

qarshi kurashda ossuriyaliklardan foydalanadi. Hatto, Ossuriya 
podshosi Asarxaddonga ham xizmat qilganligi haqida m a’lumotlar 
saqlanib qolgan. Sais nomligida taxminan 665 yildan boshlab 
Psammetix I hokimlik qiladi. Psammetix I (mil. a w . 655-610-yy) asli 
liviyalik zodagonlardan edi. U dastlab efioplarga qarshi Ossuriyaning 
yordamiga tayanadi. Chunki, yangi podsho Ossuriya podshosi 
Ashshurbanipalning tarafdorlaridan biri edi. Aynan u Misr tarixida 26- 
sulolaga asos soladi va mamlakatni qaramlikdan olib chiqadi. Mil. 
a w . 
653-yilga 
kelib, 
Lidiya 
podshosining yordamida 
Misr 
suverenitetini qayta tiklaydi va Sais shahrini mamlakat poytaxtiga 
aylantiradi.
Sais sulolasining yorqin vakili fir’avn Nexo II (misrcha Nexao) 
skiflar hujumidan xavfsirab, parchalanib borayotgan Ossuriyani 
qutqarib qolishga intildi. Ossur podshosi Ashshur-ubalit II bilan 
Karxemish shahri yonida birlashishga kelishib oladi. Quddus 
(lerusalim) shahridan Yahudiy podshosi Iosiya unga qarshi chiqadi. 
Ammo, m ag‘lubiyatga uchrab halok bo‘ladi. Fir’avn yaxudiylar 
dushmanlari hisoblangan ossurlarga yordamga ketayotgan edi. Nexo II 
g‘alaba nashidasini surishga ham vaqti yo'qligini yaxshi tushungan. 
Misr-ossur qo ‘shini Xarran qal’asini qamal qiladi. So‘ngra u yerdagi 
Bobil gamizonini qilichdan o ‘tkazadilar. Bu orada Nexo II sobiq 
isyonchi Quddus shahrini qayta egallaydi hamda podsho Iosiyaning 
o ‘g ‘li Ioaxazni Misrga asirlikka olib ketadi.
M isrliklar Yangi Bobil podsholigi bilan raqobatlashib Falastin va 
Suriyani M isr ta’siriga olishga harakat qiladi. Mil. a w . 605-yilda 
Bobil podshosi Navoxudonosor II M isrdan Suriya va Falastinni tortib 
oladi. Endi Yahudiya yangi bosqichilarga qaram bo‘lib qoldi. 0 ‘z 
navbatida M isr Yahudiyani Bobilga qarshi kurashda qo‘llab turdi. 
Aslida M isr kuchayib borayotgan Bobilga nisbatan Yahudiyadan 
qalqon hudud (bufer zona) sifatida foydalanmoqchi b o id i. Keyingi 
fir’avn Apriy Sidon shahri (Finikiya) flotini jangda yengadi. Misr 
yahudiylami Bobilga gij-gijlash maqsadida (mil. a w . 586-yilda) 
Quddus tomon o ‘z qo'shinini yuboradi. Ammo Bobil tomonidan 
qat’iy choralar ko‘rilgach, o ‘z askarlarini qaytarib chaqirib oladi. Misr 
kuchayib ketgan Bobilga qarshi chiqa olmaydi.
Ushbu sulola davrida Misr, o‘z qudratini nisbatan oxirgi marta 
tiklashga 
muvaffaq 
bo‘ladi. 
Ichki 
urushlar 
va 
ossurlaming 
talochiligidan charchagan M isr o ‘z sarhadlarini qo‘shni davlatlardan
33

---

himoya qilish uchun kerak bo‘lgan katta qo‘shinni doimiy ta’minlay 
olmaydigan davlatga aylandi. Shuning uchun misrliklar yunonlardan 
askarlar yollay boshladilar. Psammetix I davridayoq yunonlar Misrga 
(asosan Nil deltasiga) kirib kela boshlagan edi. Hatto mashhur tarixchi 
Gerodot yunon savdogarlari, yollanma askarlarining Misrga kirib 
borganligi to ‘g ‘risida fikr bildirgan. Nil deltasida yunonlaming 
Navkratis savdo koloniyalari tuzilib, tez sur’atlarda o ‘sib borgan. 
Natijada yunon madaniyati ta ’siri kuchayadi.
Sais sulolasi fir’avnlari ichki siyosat sohasida liviyalik harbiy 
aslzodalar, Misr kohinlari va yunon savdogarlari bilan o‘zaro 
munosabatlami y o ig a qo‘yadilar. Ular M ism ing nufuzli kohinlariga 
qarshi, shuningdek, mustaiqillikka ega bo‘lishni da’vo qilib kelayotgan 
ko‘p hokimlarga qarshi kurash olib bordilar.
Fir’avnlar Uaxibra va Yaxmos II ( yunoncha Amasis) lar asosan 
M isming ichki iqtisodiy qudratini oshirishga intildilar. Misrliklar 
yunonlarga madaniyatning ayrim sohalarida taqlid qilganligi tarixdan 
m a’lum. O 'z navbatida Misr aholisi o ‘rtasida norozilik kuchayib 
bordi.
Fir’avn Yaxmos II yunonlar bilan do‘stona munosabatda bo‘lib, 
ulardan ko‘mak 
ola boshladi. 
Bu 
m a’lumot Bobil 
mixxat 
yozuvlarining birida o‘z aksi topgan. Ammo bu davr M isr davlati 
erkinligining oxiri edi. Bu vaqtda yangi tashkil topgan Eron saltanati 
chegaralari Misrga qadar yetib kelgan edi. F ir’avn Amazis podsholigi 
yillarida (mil. a w . 570-526-yy) Misrdagi ijtimoiy-iqtisodiy va siyosiy 
vaziyat og‘ir holatda edi. Ahamoniylar shohi Kambiz II mil. a w . 525- 
yilda Misrga bostirib keladi va Pelusiya yonidagi jangda Misr 
qo‘shinini (asosan yunon yollanma askarlari)mag‘lubiyatga uchratadi. 
So‘ngra misrliklar Memfis shahri tomon chekinadilar va tez, orada 
qamalda qolib, yengiladilar. Fir’avn Psammetix III hokjmiyatdan 
chetlatilib, Kambiz П Misr fir’avni sifatida taxtga keladi. Gerodotning 
ta’kidlashicha, fors elchisini o ‘ldirilishi evaziga fir’avnni o ‘g ‘li va 
2000 ga yaqin misrlik yosh zodagonlar qatl etiladi. Kambiz II 27- 
sulolaga 
asos 
soladi. 
Shu 
tariqa, 
Misr, 
Ahamoniylaming 
satrapliklaridan biriga aylanadi.