Uo‘K: 4(100) (075) kbk: 63. (0) R-17 Rajabov, Ravshan Jahon tarixi

 MAKEDONIYANING YUKSALISHI. ALEKSANDR 
ISTILOLARI VA UNING OQIBATLARI
1. Makedoniyaning yuksalishi. Yunonistonda makedon 
hukmronligining o‘rnatilishi. 2. Aleksandrning Sharqqa 
yurishlari. 3. Diadoxlar urushi.
1. Makedoniyaning yuksalishi. Yunonistonda makedon huk-
mronligining o‘rnatilishi. Makedoniya Bolqon yarim orolining 
shimolida joylashgan bo‘lib, uning shimol va sharq dagi qo‘shnilari 
qadimgi frakiya qabilalari, g‘arbda illir qabilalari, janubda fessali-
yaliklar edi. Makedoniya uncha baland bo‘lmagan tog‘lar va bir 
necha hosildor vodiylarda joylashgan. Iqlimida dengiz va konti-
nental iqlimning uyg‘un qo‘shilib ketgani ko‘rinadi. Makedoniyada 
temir, mis, oltin va kumush za xiralari mavjud. Tog‘ hududlari-
da kema qurish uchun zarur bo‘lgan daraxt navi o‘sgan. Make-
doniyada ko‘p etnik guruhlar yashagan. Aholining asosiy qismini 
tashkil etgan makedonlar mil.avv. XIII–XII asrlardan beri bu yerda 
yashar edilar. Bundan tashqari, epir, illir va frakiyaliklarga tegish-
li etnik guruhlar mavjud edi. 
Makedoniyada mil.avv. VI–V asrlar oralig‘ida ilk davlat va 
jamiyat shakllandi. Makedoniya yunon shahar-davlatlaridan 
ko‘ra, zaif rivojlangan, urug‘chilik an’analari kuchli bo‘lgan 
davlat edi. U dengizga chiqadigan yo‘lga ega emas edi. Shu sa-
babli, dengiz savdosi va koloniyalar barpo etishda ishtirok eta 
olmadi. Makedoniya dehqonchilik mamlakati bo‘lib, aholining 
asosiy qismini dehqonlar tashkil etgan.
 Peloponnes urushlari-
dan so‘ng Makedoniya yunon sivilizatsiyasini tez o‘zlashtira 
boshladi. Ayniqsa, yunon harbiy san’ati va harbiy texnikasi 
yaxshi o‘zlashtirildi. Yunonlar uchun Makedoniya qoloq varvar-
lar mamlakati edi.
Podsho Aminta va uning o‘g‘li Aleksandr hukmronligi davri-
da Makedoniya yunon-fors urushlariga tortildi. Makedon 
podsho lari vaziyatga qarab, har ikki tomonni ham qo‘llab-quv-
vatlaganlar. Boshda Makedoniya forslar tarafida bo‘ldi. Pod-
sho Alek sandr (mil.avv. 498–454-yillar) Kserksning mil.avv. 

---

413
480–479-yillardagi mag‘lubiyatidan so‘ng yunon shahar-dav-
latlari bilan yaqinlasha boshladi. Yunonlar hatto Aleksan-
drga umumyunon Olimpiya o‘yinlarida ishtirok etishiga rux-
sat berdilar. U yugurish musobaqasida g‘alaba qozondi. Pod-
sho Arxelay (mil.avv. 419–399-yillar) qator islohotlar o‘tkazib, 
podsho hokimiyatini kuchaytirdi. U Makedoniyaning chekka 
hududlaridagi yarim mustaqil hokimlarning o‘zboshimchaligi-
ni chekladi. Podsho mamlakatning turli hududlarida bir necha 
qal’alarni qurib, ularni qo‘shin va oziq-ovqat bilan ta’minlash 
qulay bo‘lgan to‘g‘ri yo‘llar bilan bog‘ladi. Podsho Arxelay ot-
liq qismlarni takomillashtirdi va uni zarbdor kuchga aylantirdi. 
Dengizga va dengizbo‘yi shaharlariga yaqin Pella shahrini poy-
taxtga aylantirdi. 
Podsho Arxelay Afina bilan yaqinlashib, uning yordamida 
Xalkida va Fessaliyadagi bir necha yunon shaharlarini bosib 
oldi. Makedoniya urug‘ zodagonlarining bir qismi podsho hoki-
miyatining mustahkamlanishi, boshqaruvning markazlashuvi 
hamda yunon shaharlari bilan yaqinlashuvidan norozi bo‘lib, 
fitna uyushtirdilar. Natijada Arxelay o‘ldirildi. Makedoniya bir 
necha o‘n yil ichki ziddiyatlar ichida qoldi. Makedon podsho-
lari hududiy separatizmga barham berib, podsho hokimiyatini 
mustahkamlash siyosatini olib bordilar. 
Makedon davlatchiligining rivojlanishida Filipp II kat-
ta yutuqlarga erishdi. Makedon podshosi Filipp II (mil.avv. 
359–336-yillar) makedon urug‘-qabilalari o‘rtasidagi nizolarga 
qat’iy chek qo‘ydi. O‘z hokimiyatini butun mamlakat miqyosida 
tan olinishiga erishdi. U harbiy islohot o‘tkazib, makedon fa-
langasini tuzdi. Og‘ir qurollangan piyoda (goplitlar) 16-29 qator 
saflanadigan jangchilar bo‘lib, 5 metrgacha uzunlikdagi sarissa 
(nayza) bilan qurollangan. Orqa safdagilar sarissalarini oldin-
gi qatordagilar yelkasiga qo‘yar edilar. Og‘ir qurollangan jang-
chilar katta qalqonlar bilan himoyalanib, sarissalarni tikandek 
chiqarib, dahshatli kuchni tashkil qilar edilar. Makedon zoda-
gonlaridan tuzilgan og‘ir qurolli suvoriy getayrlar («podshoning 
o‘rtoqlari») qo‘shinda muhim o‘rin tutgan. Qo‘shin tarkibida 
turli qamal qurollari bilan ta’minlangan injener qismlar
 mav-
jud edi. Filipp II o‘z maqsadiga erishish uchun har qanday vosi-
tadan qaytmadi. U «Oltin ortilgan eshak eng baland devorni 
ham oshib o‘tadi», deb aytar edi. 
Mil.avv. IV asr o‘rtalarida Makedoniya Bolqon shimolidagi eng 
kuchli davlatga aylandi. Mil.avv. IV asr o‘rtalarida Makedoniya 

---

414
kuchli qo‘shin bilan Epir va Frakiyani egalladi. Shu vaqt dan 
boshlab Makedoniya yunon davlatlarining ishlariga faol ara-
lasha boshladi. Mil.avv. 355-yilda Makedoniya Fiva va Fokida 
o‘rtasidagi urushga aralashib, Fokidani tor-mor qildi. Natija-
da Makedoniya butun Shimoliy Yunonistonga egalik qildi. Tez 
orada Fessaliya, Xalkidika yarim orolining bir qismi, Frakiya-
ning janubiy qirg‘og‘i, Bosforgacha Makedoniyaga qaram bo‘ldi. 
Makedoniya endi dengiz davlatiga aylandi. Yunonlarni Qora 
dengizga chiqish yo‘li Makedoniya qo‘liga o‘tdi.
Yunon davlatlaridan faqat Afina Filipp II ga qarshi tura olishi 
mumkin edi. Lekin Afinada makedon va antimakedon partiya-
si mavjud edi. Makedon partiyasi (yetakchisi Isokrat) yunon-
lar Filipp II boshchiligida Eronga qarshi yurish qilib, katta o‘lja 
olishi mumkin, yunonlar ichidagi o‘zaro kelishmovchiliklarga 
chek qo‘yiladi, Kichik Osiyoni bosib olib, norozi kambag‘allarni 
yerga ko‘chirish mumkin, deb hisoblar edilar. Filipp II Afinada 
o‘z tarafdorlarini sotib olish uchun oltinni ayamadi, o‘z taraf-
dorlarini qo‘llab-quvvatladi. Demosfen boshchigida antimake-
don partiyasi Makedoniya bilan ittifoq yunon davlatlarining 
erkinligi va demokratiyani yo‘qotishga olib keladi deb hisobladi-
lar. Demosfen Afina, Fiva, Korinf, Xios, Evfeya va Vizantiy kabi 
boshqa yunon shaharlari birlashgan kuchli antimakedon gu-
ruhini tuzdi.
Mil.avv. 338-yil avgust oyida birlashgan yunon shaharlari 
va Filipp II qo‘shinlari o‘rtasida Beotiya (Xeroneya)da hal qiluv-
chi jang bo‘ldi. Demosfenning o‘zi oldingi qatorda oddiy askar 
bo‘lib jang qildi. Makedon qo‘shinlari yunonlarni tor-mor qil-
di. Shundan so‘ng, mil.avv. 338-yilda (591-yilda) Filipp II Ko-
rinf shahrida umumyunon kongressini chaqirdi. Kongressda 
muhim qarorlar qabul qilindi. Yunon shaharlarining ittifoqi 
tuzildi. O‘zaro urushlar taqiqlandi. Yunon davlatlari makedon 
podshosi bilan abadiy mudofaa va hujum ittifoqi tuzdi. Filipp II 
Korinf kongressida ellin davlatlaridan Eronga yurish uchun ke-
malar va odamlarni berishni talab qildi va o‘zini yunonlarning 
yo‘lboshchisi deb e’lon qilishga majbur etdi. Spartadan tash-
qari Argos, Arkadiya, Messeniya va Elidaning olqishiga sazovor 
bo‘ldi. Eron bilan urush boshlashga qaror qilindi. Kongressda 
xususiy mulkning daxlsizligi e’lon qilindi, qarzlarni kassatsiya 
qilish, birovning mulkini bosib olish va qayta taqsimlash, qul-
larga erkinlik berish va ulardan siyosiy maqsadlarda foydala-
nish taqiqlandi. Faqat Sparta bu kongressda qatnashmadi.

---

415