Uo‘K: 4(100) (075) kbk: 63. (0) R-17 Rajabov, Ravshan Jahon tarixi
Download 3.16 Mb. Pdf ko'rish
|
Ravshan Rajabov Jahon tarixi
3. Diadoxlar urushi. Aleksandr o‘z vorisini rasmiy jihat-
dan tayinlashga ulgurmadi. Bu uning lashkarboshilari o‘rtasi- da Aleksandr merosi uchun uzoq kurash davom etishiga olib keldi. Bu kurash bir necha o‘n yillarga cho‘zilib, juda ko‘p qon to‘kishlarga sabab bo‘ldi. Aleksandrning o‘limi vaqtida makedon taxtiga qonuniy da’vogarlar bo‘lmay, Aleksandrning xotini bo‘lgan so‘g‘d ma- likasi Roksana hali homilador edi. Pergamda Aleksandrga asir tushgan fors satrapi Artabazning qizi Barsinadan 4 yoshli no- qonuniy o‘g‘li Gerakl qolgan edi. Taxtga Filipp II ning aqli zaif, noqo nuniy o‘g‘li Arridey ham da’vo qilishi mumkin edi. Make- doniyada Aleksandrning yaqinlari Roksana agar o‘g‘il tuqsa, uni podsho deb e’lon qilish, uning go‘dakligi davrida hokimiyat- ni tajribali sarkarda Perdikka boshchigidagi davlat kengashi- ga topshirish lozim, deb hisobladilar. Harbiy boshliqlar va sa- roy a’yonlarining boshqa bir guruhi Arridey nomzodini yo‘qlab chiqdilar. Obro‘li lashkarboshi Nearx makedon taxtiga bir- dan-bir da’vogar Gerakl bo‘lishi mumkin, dedilar. Aleksandr- ning safdoshi, lashkarboshi Ptolemey boshchiligidagi yana bir guruh podshoni saylash kerak emas, chunki Aleksandrning o‘g‘illarini onalari Sharq ayollari, uning asiralaridir, oqibatda, bunday da’vogarlarni taxtga chiqarish hamma vaqt noqonuniy bo‘ladi, deb hisobladilar. 420 Taxt vorisi to‘g‘risidagi munozaralar Perdikka regentligi bilan Filipp II ning noqonuniy o‘g‘li Arrideyni podsho deb e’lon qilish bilan tugadi. Xuddi shu vaqtda Aleksandrning bevasi Roksana o‘g‘il tug‘di va unga Aleksandr deb nom berildi. Makedon tax- tiga birdaniga Arridey Filipp III nomi bilan, Roksananing o‘g‘li Aleksandr IV nomi bilan podsho deb e’lon qilindi. Osiyodagi qo‘shinlar qo‘mondonligini o‘ziga olgan Perdikka yana regent etib tayinlandi. Shunday qilib, u Aleksandr davlatining amal- dagi hokimiga aylandi. Aleksandrning vafotidan keyin yagona davlatning amalda oliy hokimi bo‘lgan Perdikka Bobilda makedon podshosining eng yaqinlari o‘rtasida satrapliklarni taqsimladi. Yunoniston va Makedoniya Antipatrga, Frakiya Lisimaxga, Misr Ptolemey- ga, Kappadokiya va Paflagoniya Yevmenga, Gellespont Frigiya- si Leonardga, Buyuk Frigiya Antigonga, Suriya Laomedontga va Midiya Pifonga berildi. Barcha yangi saylangan hokimlar qo‘shinlari bilan o‘z mulklariga jo‘nab ketdilar. Aleksandr ning aynan ana shu sobiq safdoshlari (diadoxlar) o‘zlariga berilgan hududlarga qanoat qilmay hamda boshqalarning mulkiga ega- lik qilish uchun Aleksandr merosini talashib, qonli kurashni boshladilar. Aleksandr o‘limidan keyingi ikki yil davomida Yunoniston makedon zulmidan ozod bo‘lishga urindi. Yunoniston va Make- doniya hokimi Antipatr yunon qo‘shinlarini tor-mor qilib, bu yerga makedon garnizonlarini joylashtirdi. Mil.avv. 321-yilda Misrda o‘rnashib olgan Ptolemey Perdikkaning regentligini tan olmadi. Antigon, Ptolemey va Antipatrga Perdikka juda qudratli ko‘rindi. Perdikkaga qarshi fitna uyushtirdilar. Perdikka Misr- ga qo‘shin tortdi, yurish paytida Perdikka Memfis yaqinidagi qarorgohda g‘animlari yuborgan qotillar – o‘z suvoriylari to- monidan o‘ldirildi. Shundan so‘ng davlat regenti qilib Yunonis- ton va Makedoniyaning hokimi keksa Antipatr saylandi. Uning buyrug‘i bilan podsho oilasi Makedoniyaga ko‘chirildi. Antipatr topshirig‘i bilan mil.avv. 321-yilda satrapliklar qis- man qayta taqsimlandi. Natijada kelajakdagi eng yirik Osiyo davlatining asoschisi Salavk Bobilni o‘z qo‘liga oldi. Shundan ikki yil keyin mil.avv. 319-yilda Antipatr vafot etdi. U regent- likka voris qilib keksa va tajribali harbiy boshliq Poliperxontni tayinlashga ulgurgan edi. Ammo yuzaga kelgan bu vaziyat Aleksandrning yaqinlari bo‘lgan yosh va g‘ayratli lashkarboshilarni qanoatlantirma- 421 di. Jumladan, Antipatrning bu qaroridan o‘z o‘g‘li Kassandr norozi bo‘lib, Poliperxontdan bu lavozimni tortib olish uchun Sharqdagi satraplar Lisimax, Antigon va Ptolemey bilan itti- foq tuzdi. Mil.avv. 316-yilda Poliperxont regentlikdan chet- lashtirildi. Kassandr butun Yunonistonni egallab oldi. Lekin Kassandrning kuchayib ketishidan Antigon va Aleksandr- ning sobiq kotibi Yevmen norozi bo‘ldilar. Aleksandr davlati- ning yaxlitligini saqlab qolishga uringan, separat kayfiyatlar- ga qarshi natijasiz kurashgan birdan-bir kishi Yevmen edi. U makedon podsholigining «qonuniy» podsholari nomidan harakat qilgan, qator sabablarga ko‘ra, hech qanday hudud va qo‘shinga ega bo‘lmagan birdan-bir diadox edi. Lekin uning qo‘lida Aleksandr sobiq davlatining turli shaharlarida bosib olingan katta miqdordagi moliyaviy mablag‘lar mavjud edi. Yevmen ana shu mablag‘lar hisobiga katta yollanma qo‘shin to‘plab, Bobil va Eronni bosib olishga urindi. Bu xavfga qar- shi Antigon Bobil va Midiya satraplari Pifon va Salavk bilan ittifoq tuzdi. Bu ittifoq Yevmenga qarshi yurish qildi. Mil.avv. 316-yilda Gabiyan yonida (Midiya va Eron chegarasi) Yevmen bilan Antigon o‘rtasida hal qiluvchi jang bo‘ldi. Yevmenning yollanma qo‘shinlarining xoinligi jangni Antigon foydasiga hal qildi. Yevmen qo‘lga olinib, qatl qilindi. Mil.avv. 317-yilda Aleksandrning onasi Olimpiada hokimiyat- ni Roksananing o‘g‘liga qoldirish uchun Filipp Arridey va uning xotini Evridikani o‘ldirishga buyruq berdi. Shundan so‘ng uning o‘zi Kassandr tomonidan qatl qilindi. Roksana va Aleksandr IV Kassandrning asirligida bir necha yil ushlab turildi. Kassandr Aleksandrning kichik singlisi Fessalonikaga uylan- gan bo‘lib, Aleksandrning o‘g‘li hozircha hayot ekan, o‘zini no- qulay sezar edi. Kassandr buyrug‘i bilan Amfipol noibi Roksa- na va uning o‘g‘lini maxfiy o‘ldirib, ularni dafn qildi (mil.avv. 311–310-yillar). Bir necha yildan so‘ng Kassandr keksayib qol- gan Polisperxont bilan maxfiy shart bilan tinchlik shartnomasi- ni tuzdi. Shartga ko‘ra, Polisperxont Aleksandrning Barsinadan bo‘lgan o‘g‘li o‘n yetti yoshli Gerkulesni zaharlab o‘ldirishi ke- rak edi. Polisperxont bu yovuzlikni amalga oshirib, siyosatdan chetlashdi. Qotillik evaziga Etoliya va Epirdagi o‘ziga berilgan mulklarda qolgan umrini yashadi. Aleksandrning katta opasi Epir malikasi beva Kleopatra Sard shahrida yashab turgan edi. Malikaning qo‘lini Salavk so‘radi. Buni bilib qolgan Antigonning buyrug‘i bilan malikani o‘z kanizaklari o‘ldirdilar. Shundan 422 so‘ng Antigon kanizaklarni ham qatl qilishni buyurib, malikani favqulodda dabdaba bilan dafn ettirdi. Diadoxlar o‘rtasidagi urushlar uzoq davom etib, Yunoniston, Misr, Kichik Osiyo va Mesopotamiya asosiy jang maydonlari- ga aylandi. Mil.avv. 306-yilda Antigonning o‘g‘li Dimetriy Po- liorket («shaharlarni qamal qiluvchi») makedon garnizonlarini Yunonistondan haydab yubordi. Afina va Megarada erkinlik va demokratiya e’lon qilindi. Mil.avv. 306-yilda Antigon, keyinroq Ptolemey, Lisimax, Salavk va Kassandr o‘zlarini podsho deb e’lon qildilar. Yuzaga kelgan bu vaziyat diadoxlarni o‘z hudud- larida o‘z podsholik hokimiyatlarini o‘rnatishga intilishlari uchun hech qanday rasmiy to‘siq qolmaganini bildirar edi. Antigon bilan Plolemey o‘rtasida Yunonistonda urush bosh- landi. Antigonning o‘g‘li Dimitriy Kipr yonidagi dengiz jangida Ptolemey flotini batamom yanchib tashladi. Shundan so‘ng An- tigon barchaga xat yozib, o‘zini podsho deb atashlarini talab qildi. Dimitriy Afinadan Kassandrning makedon qo‘shinlarini haydab chiqardi. Qachonlardir Filipp va Aleksandrdek u ham yunonlarni Korinfga to‘plab, ularni o‘zini Makedoniyaga qarshi yo‘lboshchi deb e’lon qilishga majbur qildi. Ptolemey, Salavk va Lisimax 80 yoshli Antigon va uning o‘g‘li Dimitriyga qarshi itti- foq tuzdilar, ittifoqchilar bilan birga Salavk 100 jang aravasi va 480 ta jangovar fillar bilan Frigiyadagi Ips yonida (mil.avv. 301- yil) Antigon va Dimitriyga qarshi jang qildilar. Jangda Aleksan- drning eng qudratli vorislaridan biri Osiyo hukmdori 80 yoshli Antigon o‘ldirildi. Uning o‘g‘li Dimitriy qolgan-qutgan askarlari bilan qochishga ulgurdi. Lisimax butun Kichik Osiyoni egalla- di, Salavk Tavr tog‘laridan Hindistongacha bo‘lgan yerlarni Su- riya va Finikiya bilan birga egalladi. Mil.avv. 301-yilda Antigon, 297-yilda Kassandr, 284-yilda Dimitriy Poliorket, 281-yilda Li- simax, 283-yilda Ptolemey Lag va 281-yilda Salavk vafot etdi. Aleksandrning safdoshlari va bevosita merosxo‘rlaridan so‘nggi diadox bo‘lgan Salavkning halokati bilan diadoxlar davri tuga- di. Ularning o‘rniga Ellin podsholari (Epigonlar) avlodi keldi. Aleksandr vafotidan so‘ng uning eng yaqinlari diadoxlar o‘rtasidagi 40 yillik urush natijasida Aleksandr davlati xaro- balarida 3 asosiy va eng yirik podsholiklar: Makedoniya (unga bo‘ysundirilgan Yunoniston), Misr (Suriyaning janubiy qismi va Kichik Osiyoning ba’zi viloyatlari) va Salavkiylar davlati (Osiyo mulklarining asosiy qismi) tashkil topdi. Ulardan tashqari, ellin davrida bir qancha katta-kichik davlat birlashmalari: Pergam, 423 Pont,Vifiniya, Kappadokiya, Yunon-Baqtriya va Parfiya podsho- liklari mavjud edi. Download 3.16 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: |
Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling
ma'muriyatiga murojaat qiling