Uo‘K: 4(100) (075) kbk: 63. (0) R-17 Rajabov, Ravshan Jahon tarixi

4. Rim tarixini davrlashtirish. Rivoyatlarga ko‘ra, Rim 

---

460
shahriga mil.avv. 753-yil 21-aprelda asos solingan. «Qadim-
gi Rim» tushunchasi o‘n ikki asrdan ortiqroq vaqtni o‘z ichiga 
olgan (mil.avv. 753-yil 21-apreldan boshlanib, milodiy 476-yil 
23-avgustida G‘arbiy Rim imperiyasining halokati bilan tugal-
landi) davlat, jamiyat va sivilizatsiya tarixini o‘z ichiga oladi. 
Boshida uncha ham katta polis-davlat bo‘lmagan Rim mil.avv. 
265-yilga kelib, butun Italiyani o‘ziga bo‘ysundirdi. Mil.avv. II 
asr o‘rtalarida eng qudratli O‘rtayer dengizi davlatiga aylandi. 
Milodiy I–II asrlarga kelib, O‘rtayer dengizi qadimgi sivilizatsi-
yalarining ulkan madaniy merosini o‘zlashtirgan bepoyon im-
periyaga aylandi. Jahon tarixida antik madaniyatning buyuk 
yutuqlarini qabul qilgan, o‘zlashtirgan va keyingi avlodlarga 
yet kazgan davlat va jamiyat sifatida Qadimgi Rim tarixi muhim 
ahamiyatga ega. Qadimgi Rim davlati va jamiyati tarixi uzluk-
siz taraqqiyot jarayonida bo‘lgan iqtisodiy-siyosiy, madaniy va 
ijtimoiy voqelikdir.
Rim tarixi uning taraqqiyotini belgilovchi tarixiy jarayonlarga 
ko‘ra, olti davrga bo‘linadi: 
1. Podsholik davrida Rim (mil.avv. VIII–VI asrlar). Bu davr-
da urug‘-qabila munosabatlari, tuzilmalari yemiriladi. Ilk sinfiy 
jamiyat paydo bo‘ladi va Rimning bo‘lajak siyosiy, ijtimoiy-iqti-
sodiy taraqqiyotida asos bo‘lib xizmat qilgan ilk davlat muassa-
salari shakllanadi.
2. Ilk respublika davri (mil.avv. V–III asrlar). U Italiyada quldor-
lik jamiyati va davlatining uzluksiz taraqqiyoti bilan belgilanadi.
3. So‘nggi respublika davri (mil.avv. II–I asrlar). Bu davrda 
klassik qulchilik shakllanib, Rim O‘rtayer dengizi davlati tash-
kil topadi.
4. Ilk imperiya yoki prinsipat (milodiy I–II asrlar) davri. Bu 
davr Rim imperiyasining oltin davri. O‘rtayer dengizi antik sivi-
lizatsiyasining gullab-yashnashi, iqdisodiyot va madaniyatning 
o‘sishi bilan belgilanadi;
5. Umumiy tushkunlik. Rim imperiyasining yemirilish xavfi 
(milodiy III asr). Bu davrda Rim jamiyatining barcha tuzilma-
larida kuchli tushkunlik belgilari yaqqol ko‘rinadi va Rim dav-
latchiligining halokati xavfi tug‘iladi;
6. So‘nggi Rim imperiyasi yoki Dominat (milodiy IV–V asrlar). 
Bu davr quldorlik jamiyatining yemirilishi, uning bag‘rida feo-
dalizmning ilk belgilari shakllanishi va G‘arbiy Rim imperiyasi-
ning qulashi bilan belgilanadi.