Урду жисмоний маданият факультети «Умумий жисмоний тарбия» кафедраси ўқитувчилари п ф. н. В рахимов, п ф. н. А шариповлар томонидан


Download 1.64 Mb.
bet108/164
Sana27.09.2023
Hajmi1.64 Mb.
#1688508
1   ...   104   105   106   107   108   109   110   111   ...   164
СОБИК ИТТИФОКда футбол

Совет ҳокимияти ўрнатилган пайтдан бошлаб мамлакатимиз-да чинакам оммавий футбол тараққиёти учун қулай шароит яра-тилмоқда. СҲу вақтдан бошлаб кенг халқ оммаси физкултура ва спортга жалб етила бошлади. В. И. Лениннинг кўрсагмаси билан Всевобучнинг спорт ташкилотлари тузилади. Бу ташки-лотларнинг фаолияти натижаси ўлароқ футбол мамлакатнинг енг олис бурчакларигача ^тиб бориб, машҳур спорт ўйини бўлиб қолди. СҲаҳарча ва ъишчи посёлкаларида янгидан-янги ко-мандалар тузилмоқда. Футбол мусобақалари футбол шаҳарлари сифатида донг чиқарган шаҳарлардагина емас, балки чекка жой-ларда ҳам уюштирилади. Твер, Орёл, Воронеж, Смоленск, Сара-тов ва бошқа шаҳарларнинг футболчилари шаҳар мусобақалари ва шаҳарлараро учрашувлар ўтказадилар. У.. вақтдаги командаларнинг биронтасида тренер бўлган емас. Унинг вазифасини қисман футбол секциясининг раиси ёки команда капитани ўтар еди. Тренировка амалда, бор-йўғи дарвозага тўп тепишдангина иборат бўлиб, кенг маънодаги жисмоний тайёргарлик қўлланмас, тактик машқлар тўғрисида умуман гапирмаса ҳам бўлади. Лекин кейинчалик совет футбол услубига асос бўлган принцип — коллек-тивизм принципи ватан футболи қарор топаётган ўша бошланғич даврдаёқ аниқ таркиб топаётгашеди.


1922 йили Поволже, Урал,(Украина ва Москва терма коман-даларивинг иштирокида биринчй1 бор расмий мамлакат биринчи-лиги ўтказилди. Финалда Москва командаси Украина командаси-ни 8:0 ҳисобида ютиб чиқади. -Уша йили биринчи халқаро матч ўтказилади: «Замоскворече спорт клуби»нинг командаси фин-ишчилар спорт союзи («Тул») терма командасини қабул қилиб, 7:1 ҳисобида ғалаба қилади.
Физкултура кенгашлари (1923 йилда) тузилгандан кейин шаҳарларнинг футбол биринчиликлари уюшқоқлик билан ўтка-зиладиган бўлди. Футбол командалари ҳам кўпайиб қолди. Бу вақтга келиб, Петрограддаги 46 ташкилотда футбол командалари бор еди, Москвада еса бундай командаларнинг сони 30 дан ошиб кетди. Москвада «Сахарники», «Трехгорка», «Красная Пресня» каби янги клублар пайдо бўлади. Истеъдодли ёшлар енди юзага чиқа бошлайди. 1923 йилда ўтказилган И Бутунроссия физкул-тура байрамида бу айниқса яққол кўзга ташланади. Байрамда Бошқирдистон, Закавказе, Иркуцк, Иваново, Гомел, ЙАрославл футболчилари енг йирик шаҳарлар командалари билан бир қатор* да иштирок етдилар. СҲу йили Москва ва Ленинград футбол ко-мандалари ўйинчиларидан тузилган РСФСР терма командаси Норвегия ва Швециянинг жуда кучли профессионал командала-рига қарши ўйнаганда совет футболчилари жиддий халқаро имти-ҳондан ўтдилар. Россия Федерация футболчиларининг чет елга биринчи сафари ниҳоятда муваффақиятли чиҚади.. Улар Норве-гия терма командаси устидан 3:2 ҳисобида. ва Ослонинг енг кучли командаларидан бирининг устидан 4:1 ҳисобида ғалабага ериша-дилар. Швецияда еса РСФСР терма командаси Стокголм терма командаси билан ўйинни дуранг (5:5) қилиб, Швеция терма ко-мандаси устидан ғалабага (2:1) еришади ва Гетеборг билан Нор-чепинг терма командаларини ютади.
1924 йили биринчи бор Россия биринчилиги ўтказилди. Биринчилик финалида Ленинград командаси Москва командасини ютди. СҲу мавсумда ИИ Бутунроссия физкултура байрамидаги футбол ўйинлари жуда қизиқ ўтди. Мусобақаларда Украина терма командаси юксак даражали ўйин намойиш қилади. У ярим финалда Закавказе терма командасини (4:0) ва финал-да Россия терма командасини (2:1) ҳисобида ютиб чиқади.
1924 йилда биринчи марта мамлакатимизга Туркия терма командаси келди ва тўрт учрашув ўтказди. Мамлакат терма командаси, Москва ва Одесса терма командалари турк футбол-чилари билан учрашдилар. Бу матчлардаги тўпларнинг умумий ҳисоби совет футболчилари фойдасига (6:4) ҳисоби билан ҳал бўлган еди.
РКП (б) Марказий Комитетининг 1925 йил 13 июл қарори СОБИК ИТТИФОКда физкултура ва спортни(шу жумладан футболни) яна-да ривожлантиришда жуда катта аҳамиятга ега бўлди. Бу ца-рорда оммани тарбиялашнинг енг таъсирчан методларидан бири бўлган физкултура ва спортни кенг ривожлантириш зарурлиги кўрсатилган еди. Марказий Комитет қарори совет футболи тарақ-қиётига ниҳоятда катта таъсир кўрсатди. ЙАнги-янги коллективлар, шу жумладаи Ростов-Дон, Донецк, Боку, Таганрог, Луганс ва бош-қа шаҳарлар командалари мамлакат футбол ҳаётига дадил цўти-ла бошлади. Оммавий базани кенгайтириш, тарбиявий ишни кучай-тириш, ҳар ёқлама жисмоний тайёргарлик, техника ва тактикани такомиллаштириш, совет футбол ўйини услубини шакллантириш ендиликда совет футболчиларининг енг асосий вазифаси бўлиб қолади. М. Роммнинг футболдан методик қўлланмаси чиқарилади. . Унда футбол тарихига, ўйин техникаси ва тактикасига, шунингдек тренировкани ташкил қилишга оид маълумотлар бор еди.
1927 йилда иккинчи марта РСФСР биринчилиги ўтказилади. Унда Москва, Смоленск, Қозоғистон, Поволже, Воронеж, Урал, Сибир, Қавказ ва Нижний Новгород командалари қатнашадилар. Бу биринчиликда москваликлар ғолиб чиқдилар.
Москвада ўтказилган Бутуниттифоқ спартакиадаси 1928 йил-даги енг йирик спорт воқелиги бўлди. Спартакиадага тайёргар-лик даврида област, ўлка ва республикаларда кўплаб мусоба-қалар, шаҳарлараро ва^халқаро учрашувлар бўлиб ўтади/20 дан ортиқ команда, шу жумладан Англия, Уругвай, Финляндия ва СҲвейцария ишчи футболчилари Спартакиада футбол- бирин-чилиги учун баҳслашдйлар. Петровский паркида янги қурилган «Динамо» стадионида ўтган ўйинлар Москва командасидан кейин мамлакатдаги енг кучли футбол коллективлари Украина ва Ле-нинград командалари еканини кўрсатди.
Мамлакат спорт ҳаётида, совет жисмоний тарбия системаси-ни янада ривожлантиришда ВКП(б) Марказий Комитетининг 1929 йил 23 сентабр қарори муҳим рол ўйнади. Бу партия ҳуж-жатида физкултура ташкилотлари ишдаги жиддий камчиликлар, аввало кенг халқ оммаси физкултура ва спорт машғулотлари-нинг хилма-хил формалари билан суст қамраб олинганлиги қайд етилган еди. Қарор мамлакатда бутун физкултура ишини, шу жумладан футбол соҳасидаги ишларни кескин қайта қуришга сабаб бўлди. Бутуниттифоқ физкултура советининг тузилиши (1930 й.) ҳамда «Меҳнат ва СОБИК ИТТИФОК мудофаасига тайёр» комплек* .сида совет жисмоний тарбия системасининг шаклланиши (1931 й.) футбол тараққиётига ижобий таъсир кўрсатди.
Мамлакатдаги футбол коллективлари жиддий ташкилий ва методик ишларни амалга оширадилар: шаҳар календарлари ан-чагина барқарор бўлиб қолади, ўқув-тренировка ишлари яхши-ланади, шаҳарлар ( биринчилигида қатнашадиган командалар кўпаяди. CҲунончи, 1932 йили Ленинградда 80 коллективдан 327 команда, 1934 йилда еса 434 команда шаҳар биринчилигида нштирок етади. Мамлакатнинг бошқа шаҳарларида ҳам худдишундай ўсиш юз беради. Бунга завод спартакиадалари ўтказили-ши ҳам анчагина таъсир кўрсатди.
1934 футбол мавсумини совет футбол даражасини / юксалти-риш учун қатъий кураш бошланган мавсум, деб қараш керак бў« лади. Енг яхши футбол командаларида систематик суратда трени-ровкалар йўлга қўйилади. Тажрибали ўйинчилар тренерлик иши-га жалб етилади, истеъдодли ёшлар билан ишлаш ташкил қили-нади. Кўрилган тадбирлар футболчиларимиз ўйин даражасига таъсир етмай қолмайди, албатта. 1934 йилда футболчиларимиз Туркия, Швеция, Франция, Норвегия, CҲехословакия, Финляндия-нинг жуда кучли профессионал командалари билан учрашувлар-да муваффақиятли ўйнайдилар. Москва терма командасининг CҲехословакияда «Жиденице» профессионал командаси билан уч-раСҲуви ўша йилдаги асосий матч бўлган еди/Бу учрашув CҲехос-ловакиядагина емас, балки бошқа мамлакатларда ҳам катта қизиқиш уйғотди. CҲет ел матбуоти москваликлар йирик ҳисоб билан ютқазишини башорат қилган еди.Бироқ москваликлар матчда ютиб чиқдилар.
1935 йил ҳам футбол воқеаларига бой бўлди. Украина терма командаси Франция ва Белгиянинг ишчи командалари билан бир неча матч ўтказди. Украина футболчилари ҳамма матчларда ютиб чиқади. Украина терма командасининг машҳур «Ред Стар» профессионал командаси билан Парижда бўлган учра-шуви асосий учрашувлардан бўлиб, у 6:1 ҳисобида" УССР фут-болчилари фойдасига якунланди.
Салкам йигирма йил ичида футбол совет ёшлари турмушида мустаҳкам ўрин егаллади. Ендиликда охири иттифоқдош респуб-ликалар ва Совет Иттифоқи биринчиликлари билан якунлана-диган шаҳар ва област биринчиликлари, завод спартакиадала-ри, студент ва ўқувчилар мусобақалари, шаҳарларнинг ўзаро матчлари йил сайин ўтказиладиган бўлиб қолди. СҲаҳар ва рес-публикаларнинг терма командалари составига янги, ёш ўйинчи-лар кириб келди. Техник ва тактик маҳоратлари кучлилиги туфайли улар узоқ йиллар Совет Иттифоқининг енг кучли фут-болчилари ҳисобланиб келдилар. В. Павлов, Л. Корчебоков, М. Семичастний, В. Гранаткин, В. Степанов, ака-ука Старостин-лар, М. ЙАкушин, П. Дементев, Е. Елисеев, В. Федоров, В. ТТТи-ловский, А. Издкбвский ва~бошқа кўагина футболчилар шаҳар-лараро ва халқаро масъулиятли матчларда шаҳарлар, республи-калар ва мамлакат терма командалари шаънини шараф билан ҳимоя қилиб келдилар.
Физкултура институтларидаги тадқиқот ва методика ишлари командалар тренировкасини илмий асосда олиб боришга ёрдам берди. Командаларда доимий тренер ишлайдиган бўлди, такти-ка интизоми мустаҳкамланди, ўйинчиларнинг техник-тактик, жисмоний ва маънавий-йродавий тайёргарлиги яхшиланди. Енди тренерлар ўз командаларининг умумий кучи билан ҳар бир ўйин-чининг кучини ҳисобга олибгина қолмай, балки рақиб имконият-ларини, ўйин тактикаси ва услубини,унинг ўйинчилари тайёрлик
даражаси ва бошқа омилларни ҳам ҳисобга оладиган бўлдилар 1936 йилдан совет футболи тараққиётида янги босқич бош-ланади. Кенг ҳаваскорлик ва кўнгилли спорт жамиятлари таш-кил қилиш негизида СОБИК ИТТИФОКда бўтун физкултура ҳаракатини қайта қуриш йўли етакчи футбол командаларининг оммавий ўсиши ва маҳорати юксалишини таъминлади.
1936.иилдан бошлаб шаҳарлар терма командаларининг матч учрашувлари емас, балки клуб командаларининг учрашувлари футбол мусобақаларига асос қилиб олинди. 1936 йилда мамла-катимизда асосан иккита бутуниттифоқ футбол мусобақаси -^ мамлакат биринчилиги ва СОБИК ИТТИФОК.кубоги мусобақаси ўтказила бошланди. Ушандан бери ўтган ..йиллар мобайнида мусобақадаги группа ва қатнашчиларнинг миқдори, мусобақаларни ўтказиш принципи ва зачёт системаси ўзгаради-ю, аммо чемпионлик унво-ни учун кураш ўзгармай келади. Ана шу курашларда маҳорат тобора ўсди, янги тактика йўллари қидириб топилди, совет фут-бол услуби барпо етилди.
1936 йили клуб командалари ўртасида ўтказиладиган даст-лабки СОБИК ИТТИФОК биринчилигида қатнашиш учун 27 та енг яхши ко-мандага рухсат етилди. Бу командалар тўрт группага бўлинади. «А» группага Москвадан тўрт («Динамо», «Спартак», «Локомо-тив», ТСДКА), Ленинграддан икки («Динамо», «Красная Заря»), Киевдан бир («Динамо») команда киради_. Футболдан Совет Ит-тифоқининг биринчи чемпиони деган унвонни Москва динамочи-лари қўлга киритадилар. Улар турнирнинг бошидан охирига қадар биронта ҳам мағлубиятга учрамай, 18 имконияудан 18 очко тўплайдилар (ғалаба учун 3 очко бериларди). СҲундан кейинги мусобақаларнинг ҳеч қайс.исида бошқа биронта команда бундай натижага ериша олмаган. Мамлакат биринчи чемпиони " бўлган команда составида А. Квасников, Е. Фокин, Л. Корчебоков, В. Тете-рин, Е. Елисеев, А. Лапшин, А. Ремин, С. Илин, В. Павлов, М. Семичастний, В. Смирнов, М. ЙАкушинлар бор едилар.
1936 йил кузги биринчиликда еса 30 команда қатнашади ва булар ҳам тўрт группага бўлинади. Тбилисининг баҳорда «Б» группада биринчи ўринни олган «Динамо» командаси «А» груп-пада чемпионлик унвонини даъво қилувчи саккизинчи команда бўлди. Қизғин курашда Моекванинг «Спартак» командаси би-ринчи ўринни згаллайди. Москва ва Тбилиси димамочилари ундан бир очко ортда қоладилар. СОБИК ИТТИФОК кубоги мусобақаларида 39 шаҳардан 83 команда иштирок етади. Бу ерда Москванинг «Ло комотив» командаси финалда Тбилиси динамочиларини 2:0 ҳисо-бида ютиб, муваффақиятга еришади.
1937 йилги футбол мавсуми ўтган йиллардагига қараганда анчагина жонли ўтади. СҲаҳарлар, ўдкалар, областлар, иттифоқ-дош республикаларнинг биринчиликлари ва кубок ўйинлари минглаб коллективларни спорт ҳаётига жалб қилиб олади. СҲу йили мактаб командаларининг бутуниттифоқ биринчилиги _ва колхоз командалари ўртасида ИИ Бутуниттифоқ биринчилиги ў.т-казилади.
Мавсумдаги асосий мусобақалар — СОБИК ИТТИФОК биринчилиги ва Кубок ўйинларига бир қанча янги командалар қўшиладилар. СОБИК ИТТИФОК чемшгони унвонини олиш учун «А» группадага ўйинлар енди икки даврада (ўз майдони ва рақиб майдонида) ўтказила-диган бўлди. Бу еса мусобақаларни анчагина кескинлаштирди. Бунда биринчи ўринни москвалик динамочилар ишғол қиладилар. СОБИК ИТТИФОК кубоги ўйинлари шу йил мамлакат биринчилиги мусобақа-ларидан олдин ўтказилади. Фахрий соврин учун 58 шаҳардан 125 команда курашади. Финалда москвалик динамочилар тбилисилик клубдошларидан ғолиб чиқадилар (5:2). СҲундай қилиб, Москва динамочилари иккита енг фахрли футбол совринининг соврин-дори бўладилар.
1937 йил мавсумида совет футболчилари Баскония футбол . командасини қабул қиладилар. Бу команда Испаниянинг Франко фашист режимига қарши кураш қатнашчилари бў\лгаи енг яхши ўйинчилардан тузилган еди. Басклар СОБИК ИТТИФОКда тўққизта матч {Москва, Ленинград/Киев, Минск) ўтказиб, уларнтънг еттитасида ғолиб келиб, Ленинград терма командаси билан ўйин натижасини дуранг қилдилар ва Москванинг «Спартак» командасига ютқаз- . дилар. Басклар ўша вақтда биз учун янгилик .бўлган «Дубл-ве» системасида ўйин кўрсатдилар.
«Спартак» командасининг Антверпенда, ўтган Халқаро ишчи-лар олимпиадасида ва ишчи командалари ўртасида Парижда ўт-ган жаҳон футбол кубоги ўйинл*арида қатнашгани Совет Иттифо-қи командаларининг чет еллардаги 1937 йилги учрашувлари орасида енг қизиқарлиси бўлди. Совет командаси ярим финалда испан футболчиларидан (2:1), финалда еса Норвегия командаси-дан (2:0) устун келди. Парижда «Спартак» командаси Англия (4:0) ва Испания (2:0) командалари устидан ғалабага еришди.
Басклар билан бўлган ўйин, кейин Антверпен ва Парижда ўтказилган мусобақалар Совет футболчиларини ески тактик схе-малардан воз кечиш зарурлигига узил-кесил ишонтирди. 1938 йилги спорт мавсуми бошдан-оёқ «уч ҳимоячили» системани ўз-лаштириш ва янада ривожлантириш шиори остида ўтади. Айрим командалар, чунончи, Москванинг «Торпедо», «Спартак» коман-далари дадиллик билан янги тактик схемада ўйнашга ўтадилар. Новаторлар ўз навбатида муносиб тақдирланадилар: «Спартак» икки йил қаторасига (1938 ва 1939 йилларда) СОБИК ИТТИФОК биринчили-гида ҳам, кубок ўйинларида ҳам ютиб чиқади.
1940 йил янгиланган «уч ҳимоячили» тактик схеманинг қарор топиш йили бўлди. ЙАнги тактика 1940 йили москвалик динамо-чилар ўйинида жуда равшан кўзга ташланди, Улар асосий еъти-борни ҳужумчилар ўйинига қаратадилар. Ҳужумчиларнинг уз-луксиз жой алмаштириб туриши рақиблар ҳимоясини пароканда қйлиб юборар, бўш жой танлай билиш еса ендиликда ҳужумчи-ларнинг асосий ва мураккаб вазифаларидан бири бўлиб қолган еди. Дарвоза томон сўнгги якунловчи зарба бериш учун ёки ҳал қилувчи узатиш учун тўп худди ана шу бўш жойга узатиб бери-ларди. Москвалик динамочиларнинг 1940 йилги СОБИК ИТТИФОК биринчилигида ғалаба қозонгани команда тактик камолотининг намойи-ши бўлгам. 1940 йилги футбол мавсуми футбол тактикаси ва техникаси такомиллашуви билаигина емас, баугки ^унинг янада оммавий ри-вожланиши билан ҳам ажралиб турАди.дЗавод ва фабрикаларнинг, ҳарбий қисмларнинг, колхоз ҳамда ўқув юртларининг минглаб янги командалари шаҳарлар, областдар, иттифоқдош республика-ларнинг биринчилигига ва кубок юсобақаларига қўшилдилар. Масалан, мастерлар командалари иштирок етмаганда СОБИК ИТТИФОК кубо-. ги ўйинларида рекорд миқдорда — 2150 команда қатнашди.
1940 йилда совет ва болгар футболчиларининг биринчи учрашуви бўлиб ўтган. Москвалик «Спартак» командаси Болгария пойтахти Софияда мамлакат чемпиони «Славия» ва пойтахт тер-ма командаси билан иккита матч ўтказиб, 6:1 ва 7:1 ҳисобида иккала учрашувда ҳам ғолиб чиққан. Уша йили «Славия» коман-даси СОБИК ИТТИФОКга келиб, Москва ва Ленинградда учта жавоб учра-шуви ўтказади. Болгариялик футболчилар икки ўйинда (москва-лик «Динамо» ва «Спартак» командаларига бир хил — 0:4 ҳисо-бида) ютқазадилар, бир ўйинни еса (ленинградлик динамочилар билан) дуранг натижа билан (2:2) тугаллайдилар.
Улуғ Ватан уруши йилларида физкултура ва спорт ҳарбий давр вазифаларига бўйсундирилган еди. Кўп спортчилар, шу жумладан футболчилар ҳам фронтга кетдилар. СҲунга қарамай 1942 йили Москва биринчилиги учун ъўтказилган ўйинларда «Спартак» командаси ғолиб бўлган. 1943 йили Москва футбол-чилари пойтахт биринчилиги ва кубоги ўйинлари ўтказадилар. 1944 йилнинг августида СОБИК ИТТИФОК кубоги матчлари яна ўтказила бошланди. Финалда ТСДКА билан Ленинграднинг «Зенит» ко-мандалари учрашадилар. Унда ленинғрадликлар ғолиб чиқади-лар (2:1). Фахрий соврин биринчи бор Москвадан олиб кети лади.
Улуғ »Ватан уруши тугагандан кейин 1945 йили футболчилар нинг шаҳар, област, ўлка, республика, спорт жамияти,- маҳка ма биринчилиги ва кубоги мусобақалари яна ўтказила бошлан ган. 1945 йилда СОБИК ИТТИФОК биринчилиги учун 30 команда икки груп пага бўлиниб мусобақалашди. Москва динамочилари қизғиг курашда тўртинчи марта чемпион унвонини қўлга киритдилар СОБИК ИТТИФОК кубоги ўйинларида 32 команда қатнашди. Финалда бирин чи марта москвалик икки команда, Совет Иттифоқининг иккитг енг кучли футбол коллективи —«Динамо» билан ТСДҚА коман далариучрашдилар. Бунда армия футболчилари ғалаба. қоз*онди-лар (2:1).
Мамлакат биринчилиги ва СОБИК ИТТИФОК кубоги мусобақалари уруш йилларининг қийинчиликларига қарамай, етакчи футбол коллек-тивларишшг маҳорати ҳали ҳам илгаригидек юксак спорт даражасида еканини кўрсатади. 1945 йил СОБИК ИТТИФОК футболчилари-нинг халқаро майдондаги ажойиб муваффақиятлар йили сифа-тида совет спорти тарихига кириб қолди. Москва («Динамо», ТСДКА, «Торпедо») ва Тбилиси (Д^^б
Англия, Уелс, СҲотландия, Югаславия, Болгария ва Руминия стадионларида 15 матч ўтказиб, улардан биронтасида ҳам ютқаз-мадилар. 12 ғалаба, 3 дуранг, 68 киритилган ва бор-йўғи 25 ўтка-зиб юборилган тўп жиддий халқаро имтиҳонлардан шараф билан ўтган совет футболчиларининг маҳорати ўсганлигидан далолат берарди.
ъ Москва «Динамо» командасининг Буюк Британиянинг енг яхши, дунёда енг кучли ҳисобланган футбол клублари билан ўйини 1945 " йилдаги енг муҳим учрашувлардан бўлди. Москванинг динамо футболчилари Лондонда «CҲелси» командаси билан ўтказган биринчи матч дуранг (3:3) натижа билан тугади. Бу совет фут-болчиларининг инглиз профессионал командалари билан (яна ўша команда майдонида) биринчи учрашуви еди. СҲундан кейин-ги учрашувлар динамо футболчиларини бегона майдонлардз ҳам ғалаба қила олишини кўрсатди. Москваликлар Кардиффда бўлган матчда 10:1 ҳисобида. за аслида Лондоннинг терма коман-ъ даси деса бўладиган, машҳур «Арсенал» командаси номидан майдонга чиққан команда билан ўтган учинчи матчда еса 4:3 ҳисобида ғолиб чиқадилар. Динамочилар сўнгги ўйинни Глазгода СҲотландиянинггина емас, балки умуман Б^уюк Британиянинг енг кучли командаларидан бири бўл^ан «Глазго рейнжерс» команда-си билан ўтказдилар. Матч дуранг (2:2) натижа билан тугади.
Бу ўйинлар совет ўйин тактикаси ва Ватанимиз ўйин услуби, жисмоний тарбия ва тренировканинг совет методлари юксак дара-, жада еканини намойиш қилади.
40-йиллар ўрталарида судяларимизнинг ўйинларга судялик қилиш методлари ҳам еътироф етилди. Совет судялари йккинчи жаҳон урушига қадар халқаро- учрашувларда деярли қатнаш-мас ҳам, чет еллардаги судялик методлари билан таниш ҳам. емас едилар. 1945 йилдан бошлаб енг яхши арбитрларимиз: (Н. Латишев, М. Дмитриев*, А. СҲелчков ва б.) халқаро учра-шувларда юксак судялик маҳоратини намойиш қилдилар. Улар муваффақиятининг муҳимлиги яна шундаки, у пайтларда судя-ларимиз халқаро судялик бирлашмаларига қирмаган едилар ва енди. судялик методларини мустақил ишлаб чиқаётган еди-лар. Пировардида мамлакатимизда ўзимизнинг мустақил ташкил топган судялик мактабларимиз, шаклланган еди.
1946 йили мамлакатдаги енг кучли 12 команда ўртасида СОБИК ИТТИФОК чемпиони унвони олиш учун кураш бўлиб ўтди. ТСДКА команда-си ғолиб чиқиб, илк бор ана шу юксак унвонни қўлга киритди. 16 команда орасида бўлиб ўтган курашда СОБИК ИТТИФОК кубогини мос-квалик «Спартак» командаси қўлга киритди.
1947 йили шаҳар, област, республика ва бутуниттифоқ мусо-бақаларида 10 мингдан зиёд уюшган команда қатнашди. СОБИК ИТТИФОК ИХ футбол биринчилиги 80 команда ўртасида ўтказилди. Бирин-чи группада 13 команда ўйнади. CҲемпионлик унвони учун Мос-кванинг ТСДКА ва «Динамо» командалари ўртасида бутун мав-сум бўйи давом етган кескин кураш армия футболчиларининг ғалабаси билан тугади. «Спартак» командаси СОБИК ИТТИФОК кубогини
тўртинчи марта қўлга киритди. Иккинч,и группада мусобақалар 6 зонада ўтди. Зона ғолиблари ўзарое финал турнири ўтказди-лар. Бунда «Локомотив» (Москва) командаси ютиб чиқиб, 1948 йилда биринчи группада футбол ўйини ўйнаш ҳуқуқини қўлга киритди.
1947 йил мавсуми Москванинг «Динамо>\ командаси Швеция ва Норвегияда еришган ажойиб натижалар билан якунланади. Швециянинг енг кучли «Норчепинг» ва «Гётеборг» командалар бир хил — 1:5 ҳисобида мағлубиятга учрадилар, Норвегиянииг енг яхши командаси «СҲейд» билан бўлган матчда динамочилар 7:0 ҳисобида ғолиб чиқдилар.
1948 йилги мамлакат биринчилиги ўйинлари биринчи группа-сида 14 команда қатнашди, Биринчи ўринга асосан Москва, Ленинград, Тбилиси динамочилари, москвалик «Спартак» ва ТСДКАлар даъвогарлик қилдилар. CҲемпионлик унвонини, шу-нингдек, СОБИК ИТТИФОК кубогини армия футболчилари қўлга киритди.
1949 йили мамлакат биринчилигида Москванинг «Динамо» командаси ютиб чиқди. Рекорд миқдорда — 8500 дан ортиқ ко-манда иштирок етган СОБИК ИТТИФОК кубоги мусобақалари мамлакати-мизда футболнинг оммавий равишда ривож топганидан далолат берарди. Финалда москвалик динамочиларни 2:1 ҳисобида ют-ган «Торпедо» (Москва) командаси СОБИК ИТТИФОК кубоги егаси бўлди.
Совет ҳокимияти йилларида мамлакатимиз футболчилари кат-та тараққиёт йўлини босиб 5ътдилар. Футбол ёшларнинг севимли ўйини бўлиб қолди. Мамлакатимизнинг Москва, Ленинград, Киев, Тбилиси ва бошқа шаҳарларидаги енг катта стадионлар ҳам,-ҳатто оддий матчларни кўришни хоҳловчиларни сиғдиролмай қолган вақтлар ҳам бўлди. Футбол усталарининг биринчи ҳамда иккинчи авлоди ўрнига истеъдодли ёшлар келди. Ватанимиз футбол мактаби масъулиятли халқаро матчлар синовидан муваф-фақиятли ўтиб, қарор топди. Масалан, «Динамо» командаси-нинг 1945 йили Англияда ўтказган матчларидан кейин совет чарм тўп усталарининг ўйин маҳорати юксак еканини ҳатто инғ-лиз футбол мутахассислар-и-ҳам еътироф етишга мажбур бўлди-лар. /*
Урушдан- кейинги йилларда чет ел командалари билаи бўл-ган қарийб ҳамма учрашувла-рда тактикадагй афз"аллик, шубҳа-сиз, биз томонда бўлиб келди. Совет тренерлари тактик стандарт-лардан дадиллик билан воз кечиб, ҳужум ва ҳимоя қилишнинг янги методларини яратдилар. Ҳар бир матчга мўлжалланган вазифалар аниқ белгилаб олинган коллектив ўйин мажбурий бўлиб қолди. Умумий тактик ҳамкорлик ва ҳар қайси ўйинчининг индивидуал қобилиятидан фойдаланиш уюшқоқ ансамбл бўлиб ўйнаётган командаларимизга катта афзалликлар берар еди.
В И950 йил биринчилиги ўтган йиллардагидан бошқача икки классга. бўлинган битта группада («А» классида 19 команда, «Б» классида 14 команда ўртасида) ўтказилди/ Москва армия-чилари тўртннчи марта мамлакат чемпиони бўлдилар. СОБИК ИТТИФОК кубоги ўйннларида 12 мингдан ортиқ команда қатнашди. Узоқ давом етган саралаш курашлари натижасида Москва команда-ларидан «Динамо» (тўртинчи марта) билан «Спартак» (олтинчи марта) финалда қатнашиш ҳуқуқини қўлга киритди. «Спартак» финалда жуда яхши ўйнайди: ҳисобнинг 3:0 бўлиши изоҳ талаб қилмаса керак.
1951 йил мамлакатда миллиондан ортиқ футболчи ҳисобга олингани билан машҳур. Бу футболимизнинг оммавийлигиданги-на емас, балки спорт маҳорати ўсишининг истиқболи порлоқ еканидан ҳам далолат беради. Москва армиячиларининг коман-даси ҳамон мамлакатдаги енг кучли футбол коллективларйдан бири бўлиб келарди. Улар бешинчи бор чемпион бўлдилар. Ав-"вало ёш, истеъдодли футболчиларни танлаб олиш юзасидан катта, изчил ишлар амалга оширилганлиги ТСДСА (1951 йилга-ча ТСДКА еди) командасининг музаффар йўли бошланиши оми-лидир. Бу командага хос хусусият ҳам ўйичнинг янги вариант-ларини излаш билан белгиланади.
Юксак ўйин техникаси ва ўйинчиларнинг бири-бирини тушуна билиши армия футболчиларининг ҳимоячилар ўйинини бошқача қилиб олиш имконини берди. ТСДСА командасининг ҳимоячилари ҳеч қачон даф етиш ўйини қилмай, ҳамма вақт тўпни ўз шерик-ларига узатиб беришга интилардилар. 1950 йили армия футбол-чилари биринчи бўлиб, аралаш ҳимоя ишлатдилар: зонада ўйик ўйнашни қўриқланаётган ўйинчи учун шахсан масъуллик билан бирга қўшиб олиб бордилар. Армиячилар 1951 йили СОБИК ИТТИФОК кубоги ўйинларида ҳам ғалаба қилдилар (учинчи марта).
Уша вақтда армия1 командасига раҳбарлик қилаётган новатор-тренер Б. А. Аркадев совет футболи тараққиёти учун кўп ишлар қилди. Б. А. Аркадевнинг 50-йиллар бошида чиққан «Футбол ўйини тактикаси» ва «ЙАрим ҳимоячилар ўйини» китоблари фут-болчилар учул ҳам, тренерлар учун ҳам, яхши дастур бўлди. / 1952 йил совет спорт ҳаракати тарихида спорт оммавийлиги янада ўсган ва спортчиларимиз халқаро мусобақаларда муваф-фақиятля қатнашган йил ҳисобланади. /
СҲу йили Хелсинкида бўлган Олимпиадага биринчи март# совет футболчилари ҳам борадилар. Айтиш керакки, ўша йили ёзида бир қанча халқаро матчларни, шу жумладан ўша вақтдаги енг кучли Венгрия командаси билан бўлтан матчни ҳам коман-дамиз муваффақиятли ўтказган еди. СОБИК ИТТИФОК терма командасида қуйидаги атоқли футболчилар бор еди: дарвозабон Л. Иванов, ҳимоячилар К. Крижевский, А. Башашкин ва ЙУ. Нирков, ярим ҳимоячилар А. Петров ва И. Нетто, ҳужумчилар В. Трофимов, В. Никол^аев, В. Бобров, Қ. Беской. Лекин терма командамиздаги кўпгина ўйинчиларнинг футбол оламидаги шон-шуҳратга буркан-ган фасли ўтиб бормоқда еди. Терма командамиз Болгария ко-мандасини .ютиб (2:1), Югаславиянинг кучли командасига (бўла-жак финалчи командага) 5:5 ва 1:3 ҳисобйда ютқазиб қўяди-да, ъ курашдан чиқиб кетади.
Олимпиададаги муваффақияцизлик тренерларни, спорт раҳ-барларини ёш, истиқболли ўйинчилар топиш ва тарбиялашникучайтиришга мажбур етади. Бу жиҳатдан 1954 йилги кўрсаткичлар ажойиб бўлган. Спортчиларимиз шу йили 50 учрашувда ғо-либ келадилар, 7 учрашувни дуранг натижа билан якунлайди-лар ва 9 тасини ютқазиб қўядилар. Бу ўйинлардаги киритилган ва ўтказиб юборилган тўплар нисбати 219:65 бўлади.
«Олий даража»даги мусобақалар ҳам навбат билан ўтиб ту-рарди. 50-йиллар москвалик «Спартак» ва «Динамо» команда-ларининг рақобат белгиси остида ўтади. Спартакчилар узоқ танаффусдан кейин 1952 йили СОБИК ИТТИФОК биринчилигида^ ютиб чиқ-дилар, 1953, 1956 ва 1958 йилларда ҳам ғалаба қозондилар. Динамочилар 1954, 1955, 1957 ва 1959 йилларда мамлакат чем-пиони бўлдилар. СҲунингдек Москванинг армия (1955, 1956 ва 1958 йилларда), торпедо (1953 йилда), Тбилисининг (1953 ва 1959 йилларда) ва Киевнинг (1952 йилда) динамо командалари ҳам, Минскнинг «Спартак» (1954 йилда) ва Москванинг «Локо-мотив» (1959 йилда) командалари ҳам мамлакатнинг енг кучли уч командаси қаторига кирадилар.
1956 йили совет футболи ХВИ Олимпиада ўйинларида катта " ғалабага еришди. 1952 йилги муваффақияцизликдан кейин ниҳоят командамизга ютуқлар йўлдош бўлди.
Олимпиада олтин медалларига еришиш йўлида совет коман-даси бирлашган герман командасини (2:1), Индонезия командасини (0:0 ва 4:0), Болгария командасини (2:1) ва Югаславия командасини 1:0 ҳисоби билан доғда қолдирди. Олимпиада ўйин-лари чемпиони бўлган команда составида дарвозабонлардан Л. ЙАшин ва Б. Разинский, ҳимоячилардан М. Огонков, А. Ба-шашкин, Б. Кузнецов, Н. Тишченко, ярим ҳимоячилардан А. Мас-ленкин, И. Нетто, А. Паромонов, И. Беца, ҳужумчилар Б. Тату-шин, А. Исаев, Н. Симонян, С. Салнйков, А. Йлин, Е. Стрел-цов, Б. Иванов ва В. Рижкинлар бор едилар. Г. Д. Качалин ко-манда тренери бўлиб, унинг раҳбарлигидаги совет терма коман-даси яна тўрт йилдан кейиц Европа кубогини ҳам қўлга киритади.
Олимпия ўйинларининг совриндорлари 1-жадвалда келтирил-ган.
1957 йили СОБИК ИТТИФОК терма командасинннг футболчилари яна бир фахрий ўлжа—• жаҳон чемпионларига бериладиган Жол Риме кубоги учун курашга киришадилар. Кубок грек мифологиясидаги ғалаба маъбудаси Никенинг олтиндан қуйилган ҳайкалчасидан иборат еди.
Дастлабки ўйинларда 48 команда старт олади. СОБИК ИТТИФОК терма* командаси Полша ва Финляндия футболчилари . билан бир группага киритилган еди. Бу командаларни ютиб, футболчилари-миз жаҳондаги енг кучли 16 терма команданинг 1958 йилдаги финал турнирида қатнашиш ҳуқуқини олади.
Финал мусобақаларнинг шартига биноан ўйинлар олдинига тўрт кичик группада (ҳар қайсисида тўрттадан команда) давра системасида, бир давра ўйналиб, кейин еса кичик группаларнинг (ҳар группадан иккитадан) 8 та ғолиби кўчма соврин учун



Download 1.64 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   104   105   106   107   108   109   110   111   ...   164




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling