Урду жисмоний маданият факультети «Умумий жисмоний тарбия» кафедраси ўқитувчилари п ф. н. В рахимов, п ф. н. А шариповлар томонидан

ЎЙИНCҲИЛАРНИНГВАЗИФАЛАРИ
РақибгақаршикурашаётганкомандаҲаракатларидагиуюшқоқликкаалоҳидафутболчиларўртасидавазифаларнианиқтақ-симлашбиланеришилади. Ҳозиргивақтдаўйинчиларнивазифаларига (ўйиндагиихтисосига) кўрабўлишулартайёргарлигидагиуниверсалликкаасосланганбўлади. Буҳаммаишнибарчабирдекбажара олади, дегансўземас, албатта. Аммо ҳарбирфутболчиўйиннингҳамматехникприёмлариниегаллаганбўлиши, ҳужумдаҳам, ҳимоядаҳамбилибҳаракатқилишикерак. Уйиндагиайримвазифаларниесаўйинчиайниқсаяхшиижро етадиганбўлишилозим.
Футболчиларвазифаларигакўрадарвозабонларга, қанотҳимоячилари, марказийҳимоячилар, ўртақаторўйинчилари, қанотҳужумчиларивамарказийҳужумчиларгабўлинади.
Ҳарқайсиихтисосўйинчиларигабўлганталабларвауларнингасосийвазифалариниқисқачакўрибчиқамиз.


ДАРВОЗАБОН
Ҳозиргивақтдадарвозабоннингўйинитурли-туманвамураккабдир. Дарвозабоннингжисмоний, техникватактиктайёргарлиги, унингпсихикасимустаҳкамлигигаюксакталабқўйилаётганлигиҳаманашундан.
Одатда, дарвозабон — баландбўйли (175 смваунданҳамдарез), аъло даражадажисмонийтайёргарликкўрган, реакциясижудатез, старттезлигиюқориўйинчибўлади. Удовюракважуръатли, сакровчан, епчилваҳозиржавоббўлиши; ҳаракатларнияхшимувофиқлаштира оладиган, яхшимўлжал оладиганварежалайбиладиганбўлиши; тўпнингеҳтимолбўлганучиш ,йўналиши, тезлигиватраекториясинидарҳоланиқлай оладиганбўлиши; ҳимояқаторларинимоҳиронаидорақилиши, яъниунгаизчилликвауюшқоқликкиритишикерак.
Дарвозабонжойдатургандаҳам, ҳаракатвасакрабўйнагандаҳамтехникприёмларнингҳаммасиниаъло даражадабил.ишизарур. Дарвозабоннингмаҳоратдаражасианашуприёмларнингнечоғликтўғри, аниқваишончлибажарилишига, боғлиқ.Дарвоза олдидагиўйинбилан, дарвозаданчиқибҳаракатқилишнимуваффақиятлиқўшиб олибборишҳамдаўздарвозасиниҳимояқилишваҳужумуюштиришдашерикларбиланбаҳамжиҳатмоҳиронаҳаракатқилишҳамдарвозабоннингюксакмаҳоратиникўрсатади.
Ҳимояқаторинингўйинчилари
Қанот химоячилари
Ҳозиргифутболдақанотҳимоячиларинингвазифаларикенгайибкетди. Уларнингвазифасиендиликдарақибҳужумини «бузиш»даниборатбўлмай, балкиҳимоядаишончливамоҳиронаўйнашбиланўзкомандасинингҳужумҳаракатларигаактивқўшилишнибиргақўшиб олибборишданиборатбўлибқолди. Ишҳажминингжуда ортиб, ҳаракаттурларинингкўпайибкетишиҳимоячиларнингжисмонийтайёргарликдаражаси ортишини — кучи, тезкорлиги, тезкорчидамлилиги, епчиллиги, сакровчанлиги, старттезлигинингюксаклигиривожтопишиниталабқилибқолди. Буўйинчилардаҳаракатмувофиқлигияхши ердаваҳаводамоҳиронаяккама-яккатортиша оладиганбўлишикерак. Уларжамикитехникприёмларнияхшибилиши, рақибларга (тўпиборигаҳам, тўпийўғигаҳам) моҳиронабаскелиши, ҳимояваатаканиуюштиришдакераквақтида, билиббиргалашибҳара-катқилишикерак.
Мудофаадақанотҳимоячиларигабўлганасосийталаблар:
а) зонадамоҳиронаҳаракатқилиш;
б) рақибдарвозагаяқилашибқолгандақаттиққўриқчиликқилишгаўтиш (яккама-яккакурашдаҳам-моҳиронаўйнашбиланбирга);
в) ҳаводакураш олиббориш (юқоридантўпузатилганда);
г) шерикларини, лозимбўлибқолгандаесадарвозабонниҳамстраховкақилишг
д) рақибзарбабергандаватўпузатгандашунгаярашавақтидаҳаракатқилиш.
Ҳужумдақанотҳимоячиларигаҳужумвақтидақўйиладиганасосийталаблар:
а) тўпнирақиблардан олибқўйганданкейинунишерикларигавақтидавааниқузатиббериш;
б) тўпкомандадошшеригигаёкидарвозабонгаўтганда, қаноттомондамоҳирликбилан очилиш;
в) рақибучункутилмагандаҳужумгақўшилиш; бундатўпшуҳимоячидабўлиб, уқанотдаҳарақатқилади, шунингдекқанотҳужумчисибиланўриналмашадиёкиқанотдагизонабўшқолгандашуҳужумчиўрнидаўйнайди.
Марказийҳимоячилар
Мудофаанингмарказийқисмидаўйнайдиганфутболчиларҳақлиравишдаасосийўйинчиларҳисобланади. CҲункиулардарвозазабтетиладиганенг хавфлижойдарақиббиланкураш олибборадилар.
Қанотҳимоячиларинингжисмонийватехникфазилатларигақўшимчатарздамарказийҳимоячиларҳаводакураша олишучунбаландбўйливажудасакровчанҳамбўлишларикерак.
Олдингимарказийҳимоячиўзигатопширилганвазифабиланзонадаҳаракатқилишнимоҳирликбиланқўшиб олибборишикерак. Узигатопширилганўйинчининазоратқилибборишунингучунбиринчигалдагивазифабўлиб, зонадаҳаракатқилишиккинчинавбатдагивазифадир.
Олдингимарказийҳимоячимудофаадамарказийҳужумчинингҳаракатлариниеътиборбиланкузатади, зарурбўлгандаеса орткиҳимоячибиланўриналмашиб, мудофаадагишерикларинистраховкақилади. Ҳужумдаутўп олганданкейинҳужумҳаракатларигақўшилибтезликбилан олғаборадиёкишерикларигатўп оширибберади. Айримпайтлардаиккинчиешелондагиҳужумниқўлланадиваиложибўлсадарвозагатўптепади.
Орткимарказийҳимоячитактикшароитнинозикдидбилантушуниши, рақибларнингтактикйўлларини «ўқий» олишиҳамдатўпниегаллаб олишвашерикларинистраховкақилишучунмудофаадатўғрипозициятанлашикерак. Унингасосийишимудофаақилувчиларнингҳаммаҳаракатларинимувофиқлаш, зонадаўйнаш, дарвозабонвашерикларбиланҳамкорликқилиш. Сунъий «ўйинданташқариҳолат» нитўғриуюштиришгаҳаммаданкўпжавобберадиганҳамшуўйинчқдир.
Ҳужумгаўтаётганда орткимарказийҳимоячидарвозабонёкишерикларидантўп олишучун очиқжойгачиқади, кейинесааниқва хилма-хилузатишларқилиб, атаканингдавометтирилишигаимконяратади. Нисбатанеркинроқеканиданкескинҳолатларяратишучунмаксималфойдаланишгаинтилиб, гоҳидаунингўзиҳамҳужумгақўшилишади, баъзанесаузоқёкиўртачамасофадантўптепиб, ҳужумниякунлайди. Ҳозиргивақтдаҳимоячиларнингвазифалариуниверсаллашувтомонтараққийетиб, уларнингҳаракатларияримҳимоячивақанотҳужумчиларинингҳаракатибиланяқинлашиббормоқдаЎртақаторўйинчилари
Ҳозиргифутболдаўртақаторўйинчиларинингҳаракатларигакупжиҳатданкоманданингмуваффақиятқозонишигаалақадор омилларданбири, дебқаралади. Буихтисосдагифутболчиларбутунматчдавомидаюксакишчанликнитаъминлайдиганаъло даражада.ҳартомонламатайёргарликкўрганбўлишларике-рак. Уларҳужумвамудофааҳаракатларидаактивбўлишлари, ўйинниюксаксуръатлиўтказишларивабирдамҳамсусайтир-масликларидаркор. Тактиктайёрликюзасидан, командабўлибўйнашвоситаларйваметодларинитанлашдаепчилваихтирочибўлишюзасиданўртақаторўйинчилари олдига оширилганталабларқўйилмоцда. Уларъчҳужумдаҳам, ҳимоядаҳамҳаммашерикларинингҳамкорлигиниуюштирибтурадилар. Уртақаторўйинчиларимудофаадаҳам, ҳужумдаҳамбир хилдаяхшиўйнашлари, бутункомандаўйининиташкилетабилишларикерак. Уларнингҳаракатлариюксакдаражадагиижрочиликмаҳоратигаасосланганвадоимо мустаҳкам, яхшибўлишилозим. Уларниҳоятда хилма-хилузатишлардан, айланибўтишваҳоказоларданфойдаланадилар. Одатдаўртақатордагиюксакмаҳоратлиўйинчиларжудақаттиқ, аъло даражада, аарбабера оладиганбўлишикерак.
Ҳужумдаўртақаторўйинчиларигақўйиладиганасосийталаблар:
а) мудофааданҳужумгаўтишниташкилетишваҳужумривожинидавометтириш;
б) майдонўртасининазоратқилишвакомандаузоқвақттўпнибошқарибтуришини, бинобарин, ташаббусниқўлданбермайтуришинитаъминлаш;
в) ҳужумниякунлашдақатнашиш;
г) ҳамяқиндатурган, ҳамузоқдагишерикларбиланҳамкорликқилиш;
д) ҳужумривожланишидатўпниқанотдантез оширишвабўшаганзонагатез очилибчиқишёрдамидатаеодифийликниюзагакелтириш.
Мудофаадаўртақаторўйинчиларигақўйиладиганасосийталаблар:
а) майдоннингбутунбўйиваенибўйлабтўғритақсимланибтуриш, жойлашишҳисобигарақибнингжавобатакаситезривожтопишигатўсқинликқилиш;
б) ўзитурганзонадагиенгяқинрақибўйинчисиниёкишахсанбиркитибқўйилганрақибникузатиббориш;
в) тўпузатилишивадарвозагатўптепилишигайўлқўймаслик;
г) шерикларнистраховкақилишвауларбиланҳамкорликқилиш:
Команданингўртақаторикўпинчатурлитактикпландаҳаракатқилувчифутболчилардантузилиб, яримҳужумчи, диспетчерваяримҳимоячиданиборатбўлади.
ЙАримҳужумчиасосанҳужумқилувчиўйинчивазифасинибажаради. Гоҳо уҳужумнингбошидаҳаракатқиладиваҳаракатниактивякунлайди. ДиспетчерҳужумдагруппавакомандаҳаракатлариниуюштирадиҳамдауларнииЙУшнчиешелондагиҳаракатларбиланбиргақўшиб олибборадиЙАримҳимоячибиринчигалдаўздарвозасимудофаасиниташкилзтишгаёрдамбериб, баъзи-баъзидагинакомандасинингҳужумқаторларигаёрибки-рибборади.
Уртақаторнитузаётгандаўйинчиларбир-биринитўлдириб, умуманшуўйинихтисосиучунназардатутилганвазифаларнингҳаммасинибажарилишинитўлиқваишончлитаъминлайдиганқилибтанланади. Бироқяримҳимоячиларўйинтактикасиривожланишидагиасосийтенденцияуларкоманданингякунловчиҳужумҳаракатларидабевоситаиштирокетишлариданиборат.