Urganch davlat universiteti kimyoviy texnologiyalar fakulteti

5-Rasm. Urganch yog’-moy kombinati gudronining suvsizlanish

jarayoniga haroratning ta’siri

Yuqoridagi grafikda suvsizlantirish jarayonida harorat 10°-55 °C dagi massa kamayishi, suvsizlanish 1% , 40 daqiqa o’tgandan keyin harorat 85 °C ga ko`taril-ganda bunda massa yo’qotilishi 4 % tashkil qildi. 1 soatdan keyin harorat 95,5° C ni tashkil qildi bunda yo’qotilish 10 % ni tashkil qildi. 120° C da yo’qotilish 16 % ni tashkil qildi. 2 soatdan keyin harorat 125ºC etdi bunda yo’qotilish 17 % ni tashkil etdi. Harorat 140° -160 °C ga etganda yo’qotilish 18 % ni tashkil etdi. Bundan keyin yana 10°- 30 °C haroratni oshirdim, biroq gossipol smolasida yo’qotilish kuzatli-madi. Suvsizlantirish jarayoni 150 daqiqa davom qildi. Tajribamdan shuni angladim-ki gossipol smolasini suvsizlantirish jarayonining optimal harorati 160°C ekan.

Tajriba 2. CaO miqdorining igna botish chuqurligiga ta’sirini o’rganish

CaO bilamizki massani qotirish xususiyatiga egaligi uchun massaga dastavval tajribani gossypol smolasi va CaO ishtirokida olib boramiz. Buning uchun gossipol smolasi 99,5%, CaO 0.5% 160ºC temperaturada qo’shganimda qotmadi.Gossipol smolasi 99%,CaO 1,0% 190ºC qo’shganimda sal qotdi.Gossipol smolasi 98,5%, CaO 1,5% 200ºC qo’shganimda qattiqligi sal oshdi lekin optimal daraja bermadi.Gossipol smolasi 98%,CaO 2,0% 210ºC qo’shganimda qattiqligi oshdi.Gossipol smolasi 97%,CaO 3% 220ºC qo’shganimda normal darajada qotdi.Gossipol smolasi 96%, CaO 4% qo’shganim 230ºC normal darajadan oshdi qattiqligi.Gossipol smolasi 95%, CaO 5% qo’shganim judayam qotib ketdi shu bilan tajribamni to’xtatdim.Shu bilan eng optimal natijam 3% li CaO qo’shganim deb hisobladim. Olingan natijalar quydagi jadvalda keltirilgan

Jadval-2

CaO ning igna botish chuqurligiga ta’siri

№	CaO miqdori, %	Igna botish chuqurlig, mm
1	0,5	33
2	1,0	20
3	1,5	13,5
4	2,0	11,5
5	3,0	10
6	4,0	9
7	5,0	8

Ushbu jadval asosida tubandagi grafikni chizdik.

6- Rasm. CaO miqdorining igna botish chuqurligiga ta’siri

Jadval va grafikda ko’rinib turganidek CaO 0,5% qo’shganimda igna botish chuqurligi 33 mm, CaO 1,0% qo’shganimda igna botish chuqurligi 20 mm, CaO 1,5% solganda igna botish chuqurligi 13,5 mm, CaO 2,0% solganda igna botish chuqurligi 11,5 mm, CaO 3,0% qo’shganimizda igna botish chuqurligi 10 mm, CaO 4,0% igna botish //chuqurligi 9 mm, CaO 5,0% solganda igna botish chuqurligi 8 mm. Ushbu tajriba natijalarim shuni ko’rsatdiki eng optimal 3% li CaO qo’shganimiz maqsadga muvofiq deb hisobladik. Igna botish chuqurligini Penetrometr –LP asbobi yordamida aniqladik.

Tajriba 3. Talk miqdorining igna botish chuqurligiga ta’sirini o’rganish
Talk sanoatda zangdan saqlovchi ham yorug’likka chidamli bo’yoqlar bilan shishaga, metal buyumlarga yozish uchun yumshoq qalamlar ishlab chiqarishda ishlatiladi. Talk kukunining adsorbsiya etish ( o’ziga tortish shimish) xususiyatidan foydalanib, paxtani oqartirish , yog’-moy dog’larining ketkazish uchun va boshqa maqsadlarda ishlatiladi.Talk kukuni sanoatida yuqori voltli elektr izolyatorlari, kislota bilan ishqorlarga chidamli maxsulot, quvurlar va h.k. ishlab chiqarish uchun qo’llaniladi.Gossipol smolasi 93%, talkdan 4%, CaO 3% solib tajriba o’tkazib ko’rdim bunda massada o’zgarish bo’lmadi yaltiroq bo’lmadi.Gossipol smolasi 91%, talkdan 6%, CaO 3% qo’shganimda massada sal o’zgarish bo’ldi yaltiroqligi ham oshdi . Gossipol smoalsi 87%, talkdan 10%, CaO 3% qo’shganimda massada sezilarli o’zgarish bo’ldi yaltiroq massa hosil bo’ldi.Gossipol smolsi 85%, talkdan 12%,CaO dan 3% qo’shganimda massa sal quyilganday lekin yaltiroqligi yo’qolmadi.Gossipol smolasi 83 %, talkdan 14%, CaO dan 3% qo’shganimda massa yanada quyuqlashganday bo’l - di yaltiroqligi yo’qolmadi.Gossipol smolasi 79%, talkdan 18%, CaO 3% qo’shganimda massa judayam quyuqlashganday bo’ldi.Gossipol smolasi 77%, talkdan 20% CaO dan 3 % qo’shganimdan massa quyuqlashib qoldi. Shu bilan biz uchun eng optimal natija 10% li talk deb hisobladik.Hamma maxsulotlarni 220ºC temeraturadi soldik. Olingan natijalar quydagi jadvalda keltirilgan.

Jadval 4

Talk miqdorining igna botish chuqurligiga ta’siri

№	Talk miqdori, %	Igna botish chuqurligi
1	4	16
2	6	14
3	10	10
4	12	8
5	14	6
6	18	4
7	20	3

Ushbu jadval asosida tubandagi grafikni chizdik.

Rasmda va jadvalda ko’rinib turganidek talk 4 % bo’lganda igna botish chu-qurligi 16 mm, 6 % talk qo’shganimda igna botish chuqurligi 14 mm, 10 % talk solga-nimda igna botish chuqurligi 10 mm, 12 % talk qo’shganimda igna botish chuqur-ligi 8 mm, 14 % talk qo’shganimda igna botish chuqurligi 6 mm, 18 % talk qo’shganimda igna botish chuqurligi 4 mm, 20 % talk qo’shganimda igna botish chuqurligi 3 mm tash-kil etdi.Mening tajribalaram shuni ko’rsatdiki biz uchun talkni optimal foiz miqdori 10 % solgan maqsadga muvofiq deb hisobladim.


7-Rasm. Talk miqdorining igna botish chuqurligiga ta’siri

Tajriba 4. Kaolin miqdorining igna botish chiqurligiga ta’sirini o’rganish Kaolin bilamizki qurilish ishlarida nam o’tkazmaydigan saqlovchi qoplama sifatida podval taglariga yotqizizsh, suv omborlari plotinalarini qurishda, somonli g’isht va su-voqchilik ishlarida, gilli sement qorishmalari tayyorlash va h.k. larda ishlatiladiюGossipol smolasi 93%, kaolindan 4%, CaO dan 3% qo’shganimda massada o’zgarish bo’lmadi.Gossipol smolasidan 92%, CaO dan 3%, kaolindan 5% qo’shganimda massada sal o’zgarish bo’ldi.Gossipol smolasi 89%, kaolin 8%,CaO 3% solib tajriba o’tkazib ko’rganimda massa sal yaltirab sezilarli o’zgarish bo’lganday bo’ldi.Gossipol smolasi 87%, talk 10%, CaO 3% solib tajriba o’tkazib ko’rganimda yaltiroq massa hosil bo’ldi.yanada yaxshiroq natijaga erishish uchun tajribani davom ettirish maqsadga muvofiq deb hisoblab Gossipol smolasi 86% , talk 11%, CaO 3% solib tajribamdan bergan natijam 10% talk qo’shib tajriba o’tkazdim bunda massa yaltiroq aralshtirgaanda yoqimli massa hosil bo’ldi.Yanada yaxshiroq natijaga erishish uchun 18% talk solib tajriba o’tkazganimda massa quyuqlashib qoldi shu bilan tajribalaraimi tugatib 10% li talk qo’shganim optimal natija deb hisobladim.

Jadval 5 Massaga kaolin ta’sir qildirgandagi qattiqligining o’zgarishi

№	Kaolin miqdori, %	Igna botish chuqurligi, mm
1	4,0	22,0
2	5,0	18,0
3	8,0	15,0
4	10,0	12,0
5	11,0	10,0
6	15,5	8,0
7	18,0	6,0

Ushbu jadvalga asoslanib tubandagi grafikni chizdik