Urganch davlat universiteti «tasdiqlandi»

Pedagogik diagnostikaning umumiy tamoyillari.

Bolalarda maktabgacha ta`lim muassasasidagi bolalarning qobiliyati va layoqatlarini har tamonlama rivojlantirishga, ular shaxsini shakllantirishga qaratilgan. Pedagogika jarayonining mahsuldorligi pedagogning o’z tarbiyachilarini yaxshi bilishga, ta’lim va tarbiyaning xilma -xil metodlarini qo’llashga bog’liq harakat qiladilar. Bolalarning bunday holatlari chegara holatlari sifatida, psixik taraqqiyot kamchiligi sifatida shaxs aksentuatsiyasining turli ko’rinishi sifatida tasniflanishi mumkin Ularni aniqlash uchun bolalar psixologiyasi, klinik potopsixologiya va psixatriya kabi sohalardagi bilimlar talab qilinadi. Bundan tashqari tarbiyachiga qarovsizlik kabi muammolarni hal qilishga to’g’ri keladi.

O’qituvchi ta’lim va tarbiya dagi qiyinchiliklarni uchun va qanday qilib paydo bo’lishini tushunish uchun, u avvalo bola psixik taraqqiyotining asosiy qonuniyatlarini bilishi va turli psixik holatlarini, psixologik - diagnostika metodlarini egallashi zarur. O’qituvchining psixodiagnostik tadqiqot yoki doimiy kuzatish jarayonida olingan natijalarni bolalar bilan ishlashda qanchalik to’g’ri foydalana olishi ham zarur hisoblanadi.

Tajribaga asoslangan fan sifatida XIX- asroxirida vujudga keldi. Xuddi shu davrda psixologiyada o’lchash g’oyasi keng tarqaldi. Psixodiagnostikaning mustaqil fan sohasiga aylanishi olimlarning insonlar psixikasidagi individual farqlarga qiziqishining ortishi bilan bog’langan.

Psixodiagnostika psixologikdiagnoz qo’yish haqidagi fandir. Bunda diagnoz ko’rsatkich va tavsifnomalarni birgalikda tahlil qilish asosida sinaluvchining holati va xususiyatlari haqidagi xulosalaridan iboratdir.

Psixologikdiagnoz (diagnosis - grekcha, aniqlash, bilishdegan ma’noni anglatadi) – shaxs individual – psixologik xususiyatlarining hozirgi holatiga baho berish, rivojlanishini oldindan aytib berish (prognoz qilish ) va psixodiagnostik tekshiruv vazifalaridan kelib chiqish, tavsiyalar ishlab chiqishga qaratilgan psixolog faoliyatining so’nggi natijasidir.

Psixodiagnostik tadqiqotlar amaliyotida psixologik diagnoz qo’yishning 3 bosqichi farqlanadi:

Simptomik diagnoz dadasturi mavjud har qanday EHM bajarishi mumkin bo’lgan tadqiqotdan olingan natijalar qayta ishlanadi.

Etnologik diagnozda (kelib chiqish sabablari) biror xususiyatning mavjudligini emas; balki uning vujudga kelish sabablari ham hisobga olinadi.

Tipologik diagnozda sinaluvchi shaxs tuzulishida olingan natijalarning ahamiyati va o'rni aniqlanadi

Psixadiagnostika psixalogiyaning ilmiy va amaliy jabhalaridan tashqari uning boshqa sohalarida keng qamrovda qo’llaniladi. Masalan, tibbiy psixalogiya , patopsixalogiya ,injenerlik psixalogiyasi ,mehnat psixalogiyasi kabi insonning psixologik xususiyatlarini bilish talab qilinadigan barcha sohalarda foydalaniladi.

Ilmiy va amaliy psixadiagnostika qayd etilgan barcha holatlarda ham o’ziga xos muhim vazifalarni hal etadi.Ularga quyidagilar kiradi:

1.Insondagi mavjud biror psixologik xususiyat yoki xulq atvori holatini aniqlash;

2.Mazkur xususiyatning shakllanganligi , ya’ni uning miqdoriy va sifatiy ko’rsatkichlarda namoyon bo’lishi darajasini o’rganish;

3.Zarur bo’lgan holdagina shaxsning tashxis qilinayotgan xulq atvoridagi psixalogik xususiyatlarini ochib berish ;

4.O’rganilayotgan xususiyatlarning shakllanganlik darajasini taqqosiy ishlanmasini yaratish.

Amaliy psixadiagnostikada sanab o’tilgan vazifalarning har biri alohida yoki kompleks tarzda olib borilayotgan tadqiqot maqsadiga muvofiq amalga oshiriladi.

Demak, psixadiagnostika psixologdan professional faoliyati jarayonida maxsus tayyorgarlik talab qiluvchi murakkab sohadir.Psixolog egallashi kerak bo’lgan bilim, ko’nikma malaka shunchalik keng va murakkabki, uning o’zlashtirilishi bilan psixodiassgnostikani professional psixolog faoliyatining negizi sifatida e’tirof etilishiga sabab bo’ladi .Haqiqatdan ham amaliy psixologlarni malakali mutaxassis etib tayyorlash ahamiyatga molik omildir.

Ilmiy va amliy psixadiagnostikaning asosiy masalalari

Psixalogiya fanida “psixalogik tashxis qo’yish” so’zining ikki xil tushunchasi mavjud.Birinchisi “psixadiagnostika “-amaliyotda turli psixadiagnostik usullardan foydalanish mumkin bo’lgan psixalogik bilimlar doirasini ifodalab ,u o’z ichiga tashxis jarayonini amalga oshirishda muhim

32

Ahamiyat kasb etadigan quyidagi qator masalalarni qamrab oladi:

1.Psixologik xususiyatlar tabiati va ularni ilmiy baholash imkoniyatlarining mavjudligi qanday?

2.Psixalogik xususiyatlarni aniqlash jarayonida va miqdoriy baholash vaqtdagi umumiy bo’lgan ilmiy asoslar holati qay tarzda ?

3.Hozirgi vaqtda qo’llanilayotgan psixadiagnostik usullar qabul qilingan umummilliy , metadologik talablarga qanchalik mos keladi?

4.Psixadiagnostikaning turli usullarga qo’yiladigan metadologik talablar nimalardan iborat?

5.Amaliy psixadiagnostika , jumladan , tashxis jarayonlarini amalga oshirish sharoitlariga qo’yiladigan talablar , olingan natijalarni qayta ishlash va tahlil qilish usullrining ishonchlilik darajasini aniqligi qanday?
6.Psixadiagnostik metodlarning ilmiyligini tekshirish va ularni yaratish jarayonlari qanday amalga oshadi?

Ikkinchisi , “Ppsixadiagnostika”-psixalogik tashxisning amaliy jihati bilan bog’liq bo’lgan psixologning maxsus faoliyati doirasini o’z ichiga qamrab oladi .

Bunda , nafaqat ilmiy , nazariy balki, psixadiagnostikani tashkillashtirish va uni amalga oshirish jarayoniga aloqodor amaliy masalalar yoritiladi.Uning tarkibini :

1.Psixadiagnost sifatida psixolog uchun qo’yiladigan maxsus talablarni aniqlash ;

2.O’z faoliyatini malakali tashkil etishda kerak bo’lgan bilim va ko’nikmalar tartibini joriy qilish ;

3.Psixologning psixadiagnostik metodlarini mevaffaqiyatli va malakali o’zlashtirishidagi ayrim amaliy shart –sharoitlarni yaratish hamda ularga rioya qilish zarurati ;

4.Psixadiagnostik doira faoliyati ko’rsatadigan psixologni amaliy jihatdan tayyorlash hamda uning kompetentligini baholashda dastur , metod va usullarni ishlab chiqarish masalalari tashkil etadi.

Yuqoridagi nazriy va amaliy masalalr bir-biri bilan o’zaro chambarchas

Chet ellarda bu sohada olib borilgan va rus tiliga tarjima qilinib, o`zbek mutaxassislarining ham tushunish imkoniyatiga ega bo`lgan ishlarida K Ingenkampning 1991 yilda bosmadan chiqqan Pedagogik diagnostika (muallif ning yozishicha pedagogic diagnostika atamasi u tomonidan 1968 y taklif qilingan va kiritilgan) asarida ancha keng yoritilgan.

Pedagogik diagnostika mazmuniga qisqacha to`xtalib o`tamiz .

Tarbiyalanganlik darajasini diagnostika qilish –bu yo`nalish shaxslarning tarbiyalangan ligi, ularning xulq -atvorini, odob axloqini, tarbiyalanganlini (tarbiyaviy ta`sirlarga berilishi )ni o`rganisdan iboratdir .

Tashkiliy –metodik diagnostika pedagogning -pedagoglarning kvali fikatsiya ni,o`quv jaroyoning uslubiy ta`minlanganligi darajasini baholashdir.

Didaktik diagnostika –pedagog jaroyonni takomillashtirish uchun xizmat qilishdir(o`quv jarayoning tashkiliy metodik tomonlaridan tashqari)

Shaxsning o`g`zaki va yozma javoblarini, javoblaridagi tipik xatolarni xatolarni, ularning ularning sabablarini o`quv faoliyatidagi salbiy o`zgarishlarini,

Shaxslarda o`quv mehnat malaka va ko`nikmalarning rivojlanganlik darajasini, ta`lim olishga nisbatan moyilliklari diagnostika qilinadi

Ijtimoiy –pedagogik diagnostika –shaxslarning pedagogic qarovsizligini,moslashganlik darajasi, tarbiyasi o`gir bollalarni diagnostika qilishda ijtimoiy omillarni hisobga oluvchi yo`nalishdir .Diagnostika pedagoglar

Tomonidan maktabdan,o`quv yurtidan tashqarida olib boriladi/Shu sababli

Diagnostika pedagoglar tomonidan maktabdan, o`quv yurtidan tashqarida olib boriladi.shu sababli diagnostika jaroyinida oila sotsiologiyasi va iqtisodi,huquq sotsiologiyasi,dam olish sotsiologyasi kabi sohalarda qo`llaniladigan metodikalar va ko`rsatkichlardan foydalanishni taqozo etadi.

Ijtimoiy psihologik –pedagogik diagnostika –bu yo`nalish

Sotsiologiya, ijtimoiy psihologiya , pedagogikani o`z ichiga qamrab olgan bo`lib, shaxslar pedagoglar, ota- onalar guruxlarini shaxslarga ommaviy kommunikatsiya vositalaring (radio, televizor, gazetalar, va h.k) ta’sirini shaxslarning burch va huquqlari ,ular orasidgi munosabatlar o’rganilishiga qaratilgan.

3-guruh uchun tarqatma material