Urganch davlat universiteti texnika fakulteti

Ngv 		Ne				^Nf		;	(5.4)
^y		gv	Nu
							DV

Ko‘paytma η_n η_u η_DV nasos qurilmasining to‘la FIK deb yuritiladi va η bilan belgilanadi.

Nasos qurilmalarini o‘rganish uchun zarur bo‘lgan quvvat quyidagiga

teng:
NH  NDV ;	(5.4a)

bu erda β – quvvatning zahira koeffitsienti, bu koeffitsientning qiymati dvigatelning nominal quvvatiga qarab belgilanadi. Uning qiymati 4.1. jadvalda keltirilgan.

41

				5.1-jadval
Ngv kVt	1 dan	1-5	5-50	50 dan
	Kam			ko‘p
β	2-1,5	1,5-1,2	1,2-1,15	1,1

Nasoslarning umumiy bosimi va so‘rish balandligi

Suyuqlikni pastki idishdan (5.1-rasm) so‘rish va haydash quvurlari orqali haydash uchun dvigatel nasosga zarur energiya berishi, ya’ni nasos bosimi (napor) hosil qilishi lozim.

5.1-rasm. Nasosning umumiy naporini aniqlash:

1-pastki suyuqlik uzatiladigan rezervuar; 2-bosim baki; 3-nasos; M-manometr; V-vakuummetr

Nasosning umumiy bosimini 5.1-rasmdagi nasos qurilmasidan aniqlash uchun so‘rish va haydash quvurlari uchun Bernulli tenglamasining o‘zgarishidan foydalanamiz. Buning uchun so‘rish va haydash vaqtidagi parametrlarning o‘zgarishini quyidagi tartibda aniqlaymiz:


p₁- suyuqlik so‘rib olinaѐtgan idishdagi bosim; r- yuqorida joylashgan idishdagi bosim; r_s r_x – suyuqlikning nasosga kirishidagi va chiqishidagi bosimi; N_s- so‘rish balandligi; N_x- haydash balandligi; N_r- suyuqlikning geometrik ko‘tarilish balandligi; h – vakuummetr va monometr o‘rnatilgan nuqtalar orasidagi vertikal masofa.

Nasosning bosimini aniqlash uchun pastki idishdagi suyuqlik balandligining tekisligiga nisbatan so‘rish vaqtidagi 1-1 va 1’-1’ kesimlar uchun Bernulli tenglamasini yozamiz:

42

p		^2	 Hc 			p	 hc ; (5.1)
1		1		c
pg		2g		2g		g

Xuddi shuningdek, nasos o‘qidan o‘tuvchi tekislikka nisbatan haydash vaqtidagi 1-1 va 2-2 kesimlar uchun Bernulli tenglamasini ѐzamiz:

p	X		2	HX	2		p	 ^hX ;(5.2)
			X		2		2
g			2g		2g		g

bu tenglamada: ω₁, ω₂ – pastki va yuqorigi idishlardagi suyuqlikning tezligi; ω_s, ω_h – so‘rish va haydash quvurlaridagi suyuqlik tezligi; h_c, h_h – so‘rish va haydash quvurlaridagi gidravlik qarshiliklarni engish uchun ketgan napor miqdori.

So‘rish va haydash trubalaridagi tezlikka nisbatan pastki va yuqorigi idishlardagi suyuqlik tezligining o‘zgarishi juda kichik bo‘lib, u nolga teng (ω₁=0; ω₂ = 0).

Nasosning napori oqimning nasosga kirish va chiqishdagi solishtirma energiyalari ayirmasiga teng:

H 	pc  pX	;	(5.3)
	g

(4.5) va (5.6) tenglamalardan ayirmalar farqini aniqlasak:

	p  p		2	2
H 	c1		c	X	 HC  H X  hC  hX ; (5.4)
	g
				2g

Bunda ω_s = ω_h , chunki haydash va so‘rish quvurlarining diametri bir xil.h_u = h_c+h_h quvurning umumiy gidravlik qarshiligi. Bundan tashqari, 5.1-rasmdan: N_s+N_h=N_g. Bu holda (7.4) tenglamani quyidagicha yozish mumkin:

H  H			p2  p1	 h	;	(5.5)
	r
			g	y

Demak, nasosning umumiy bosim suyuqlikni geometrik balandlik N_g ga ko‘tarish uchun, pastki va yuqorigi idishlardagi bosimlar orasidagi farqni hamda so‘rish va uzatish quvurlaridagi gidravlik qarshilikni engish uchun sarflanadi.

Agar pastki va yuqorigi idishlardagi bosim o‘zaro teng bo‘lsa, u holda

43

nasosning umumiy bosimi:
	H  H G  hy ;			(5.6)
Suyuqlik gorizontal quvurlar orqali uzatilsa (Ng = 0):
H 		p2  p1	 ^hy ;	(5.7)
		g

Xuddi shuningdek, nasosning umumiy bosimi manometr va vakuummetrning ko‘rsatishi bo‘yicha ham aniqlash mumkin:

H  ^pM ^{ p}vak  h _{; (5.8)}

g

SHunday qilib, nasosning umumiy bosim manometr va vakuummetrlar (uzatilaѐtgan suyuqlik ustuni metr hisobida) ko‘rsatishlarining yig‘indisi bilan bu asboblar ulangan nuqtalar orasidagi vertikal masofaning (h) yig‘indisiga teng.

So‘rish balandligi. Pastki idishdagi suyuqlikning erkin sirtiga (5.1-rasm) atmosfera bosimi r₀ ta’sir etadi. Suyuqlik so‘rish quvuri orqali balandlikka ko‘tarilib, nasosning ish kamerasini to‘ldirish uchun bu kamerada siyraklanish (ya’ni vakuum) vujudga keltirish kerak. Bunda ish kamerasiga qoldiq absolyut bosim r_s0 ta’sir etadi. Bosimlar farqi r₀ - r_s hosil bo‘lganligi sababli suyuqlik ustunining metrlarda ifodalangan napori r₀ - r_s/ρg hosil bo‘ladi. Bu bosimning bir qismi suyuqlikni so‘rish quvurida N balandlikka ko‘tarish uchun, qolgan qismi esa suyuqlikning quvurda ω tezlik bilan harakatlanishiga yoki tezlik naporini hosil qilish uchun va so‘rilayotgan suyuqlik yo‘lida uchraydigan barcha qarshiliklarni engishga sarflanadi. U holda:

p		p	 H			^2	 h	;	(5.9)
0		c
				C
g		g				2g	C

Uzatilayotgan suyuqlikning qaynab ketishini hisobga olgan holda (u doim so‘rilishi uchun) so‘rilish quvurlaridagi bosim shu xaroratdagi suyuqlikning to‘yingan bug‘ bosimi r_t dan yuqori bo‘lishi kerak. Bunda nasosning normal ishlashini ifodalovchi uchun tenglama quyidagicha

44

yoziladi:

P



p

 (H



2

 h ) 

P

;

C

0

t

C

g

g

2g

C

g

bu erdan

p



p

2



HC 

0



t





;

(5.10)



g

^ ^hC 

g



2g



Xarorat ortishi bilan suyuqlikning to‘yingan bug‘ bosimi ham ortib, u qaynash xaroratda tashqi atmosfera bosimiga tenglashadi, bu vaqtda so‘rish balandligi nolga teng bo‘ladi. SHuning uchun qovushoqligi yuqori va issiq suyuqliklarni uzatayotganda nasos qabul qiluvchi idishga nisbatan pastroq o‘rnatilishi zarur.

Xuddi shuningdek, so‘rish balandligini hisoblashda gidravlik va mahalliy qarshiliklarni engish uchun ketgan sarflardan tashqari, markazdan qochma nasoslarda kavitatsiya hodisasi, porshenli nasoslarda esa inersion kuch ta’sirida bo‘ladigan bosim yo‘qolishlari inobatga olinishi lozim.