В. А. Мирбобоев


катта бурчак остида жойлаш- ган- булса


Download 1.63 Mb.
bet12/121
Sana09.01.2023
Hajmi1.63 Mb.
#1085279
1   ...   8   9   10   11   12   13   14   15   ...   121
Bog'liq
Materialshunoslik (I.Nosirov) (1)

катта бурчак остида жойлаш- ган- булса, парч^лар. бир- бирига нисбадан кицик бурчак (бирг неча .секунддан, to' бир неча минутгача) остида жой- лашган. ^ар бир парча ичи- даги кристалл панжаранинг тузилиши идеал кристалл ту- зилишига якин, лекин парча- нинг атрофи эса дислокация гуси^ларига эга булиб, парча- лар бир-бирига нисбатан ана шу туси^лар оркалй бурили- ши мумкин. -Донача ичидаги бир-бирига нисбатан озгина силжиган ана шундай парча- лар йигиндиси узита хос мо­заик тузилишга эга. Донача четларидаги парчалар -донача уртасидаги парчаларга Кара­ганда анча каттарок бурчакка (1—5 градусга) бурилган бу- лади. Доначаларнинг четларида ^ам нуксонлар куп учрайди, Узга кушимчалар, дислокация хамда вакансия тупламлари йигилади, яъни доначаларнинг четларида хажмий хамда сирт- ци нуксонлар куп булади.
^ажмий нуксонлар >;ам сиртки ну^сонларга ухшаш уч ул- чамга эга. Масалан, металларнинг кристалланиши жараёнида вужудга келадиган говак, дарз ва чукмалар бунга мисол бу­лади.
Жисм доначалари улчамлари ёки уларнинг бир-бирига нис- батан жойлашиш тартибини лупа ёрдамида ани^лаш мумкин. Металл тузилишидаги ну^сонларни оддий куз, лупа хамда од- дий микроскоп оркали текшириш усули макроскопик усул де5 аталади. Макронуксонларга говаклар, дарзлар, доначалар­нинг чегаралари, металл юзасидаги бирор-бир элементларнинг йигилиб колиши (ликвация) каби нуцеонлар киради. Синит юзаларини текшириш ^ам макроанализга киради, у уч хил куринишда булиши мумкин. Агар синиш юзаси гадпр-будур булса, материалдан тайёрланган буюм деформацияга учрамай- ди, яъни металл мурт булиб, ташки куч таъсирида синади. Агар кристалл жиемдаги доначалар деформацияланмаса, яъни до­нача чегаралари етарли даражада ну^онларга эга булса, кристалл ана шу донача чегаралари буйлаб емирилади. Синиш юзаси ойна каби ялтироц булса, юзада синиш маркази булади, ана шу марказдан синиш толаларининг йуналиши куриниб ту- ради, бундай синиш к;овушок синиш деб аталади. Бундай си- ннщ жуда катта деформация натижасида вужудга келади.


10-расм. Чар ism натижасида емирилиш диаграммам (а) ва унга мое келадиган емирилиш тури (б): I — нуксонл арнинг йигилиш даври; II—> ларзнинг усиши; III — синишнипг охгрги даври; 1—дарзнинг хосил -булиш мармази; 2 — чарчашдан емирилиш (толасимон емирилиш); 3 — .жараежишг и (охирги емирилиш даври).
Чарчаш натижасида синиш хам худди шундай содир булади. Спиши юзасининг бир парча жойи буртиб чикиб, колган жойлари техис, толасимон, ялтиро.к булганда содир булади- ган сннншга аралаш синиш деб аталади (10-раем).
Синиш юзаларини макроскопии анализ кплиш катта ахами­ятга зга, чунки бунда синиш сабаблар.'ни аниклаш мумкин.
Кристалл жисмларнинг ундан хам нозикроц нуцеон.тузи- .лишларини аницлаш микроскопии усул деб аталади. Микрос­копии анализ натижасида доначаларнинг таркиби, доначалар- даги нуцеонлардан тортиб, дислокацион тузилишларни хам ■аниклаш мумкин. Бунинг учун оптик микроскоплар (1500— 2000 марта катта килиб курсатадиган) ёки электрон мпхрос- коплардан фойдаланилади. Хозирги замон электрон микроскоп- лари тузилишни 100.000 мартадак 500.000 мартагача катта ци- либ курсата олади. Элементар кристалл панжаранинг турлари рентген нури таъсприда урганилади. Кристалл панжарадаги атомларнинг жойлашиши, улард.аги нуксонлар, дислокация, парчаларнинг жойлашишини рентгенография, нейтронография каби усуллар ёрдамида урганиш мумкин.

Download 1.63 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   8   9   10   11   12   13   14   15   ...   121




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling