В. А. Мирбобоев


ЛЕГИРЛАШНИНГ КОТИШМА ХОССАЛАРИГА ТАЪСИРИ


Download 1.63 Mb.
bet53/121
Sana09.01.2023
Hajmi1.63 Mb.
#1085279
1   ...   49   50   51   52   53   54   55   56   ...   121
Bog'liq
Materialshunoslik (I.Nosirov) (1)

ЛЕГИРЛАШНИНГ КОТИШМА ХОССАЛАРИГА ТАЪСИРИ

Агар пулат таркибида углероддан таш^ари бош^а элемент- лар ^ам мавжуд булса, FeFeC диаграммадаги фаза узгариш чизшулари узгаради. Феррит, аустенит, цементит фазалардаги углероднинг эриши ва уларнинг мувозанат температураси тур- лича булади. Демак, цотишмага узга цушимчалар г;ушиб, струк­тура узгаришларига эришиш оркали пулат хоссаларини боища- риш мумкин. Бундай мацсадда ^ушиладиган ^ушимчаларни ле- гирловчи элементлар, котишмаларни эса легирланган пулатлар дейилади. Пулат ишлаб чицариш амалиётида легирловчи эле­ментлар сифатида купинча Cr, Mo, Ni, Со, V, Ti, W, Zr, Nb хамда Мп ва Si каби элементлар ^улланилади ва улар пулат- нинг физик, механик ва технологии хоссаларини яхшилайди.
Легирловчи элементлар пулат полиморфизмига хам таъсир цилади. Полиморф узгариш температураси темирда эриган элементларнинг хусусияти ва мицдорига богли^ булади.
Темирда металлар эриб, урин алмашиш г;атти^ эритмасини косил килади, а-хамда у-фазалзрнинг мавжудлик кенглиги ва .4$ чизикларнинг холатп билан белгиланади. Легирловчи элементларнинг темир полиморфизмига цандай таъсир этиши- га караб, пккп спнфга ажратиш мумкин: 1) никель ва марганец элементлари. Улар у—>-а утиш температурасини камайтиради, яъни 4з чизиги пасаяди, А4 чизиги эса кутарилади. Натижада у-фаза жуда катта кенгликни эгаллайди. Оддий температу­рада аустенит фазаси мавжуд булиши мумкин (56-расм, я). Легирловчи элементнинг микдорп дан ошганда пулат тарки- би бутунлай аустенитдан (у-фазадан) иборат булади. Бундай пулатлар а у с т е н и т л и пулатлар деб аталади. К,отишма- ларга мне, углерод, азот элементлари кушилганда хам у-май- дон кенгаяди, лекин бундай кенгайиш чегарали булади. Бундай пулатлар ферри т-аустенитли пулатлар деб атала­ди; 2) .егирловчи элементлар Аз чизицни кутарпши ва А4 ни паса.:т11р.'1ши мумкин, яъни у-майдоннинг цисцариши хисобига а-майдон кенгаяди (56-раем, б). Легирловчи элементнинг мик- дори У) дан ошганда жуда кенг майдонда а- эритма хосил бу­лади. Бундай пулатлар ферритли пулатлар деб аталади. Агар легирловчи элементларнинг микдори У о—У: ора- сида булса, у ^олда ^исман у—>-а узгариш руй беради. Бундай таркибли пулатлар ярим ферритли пулатлар деб .аталади. Иккинчи синфга Сг, W, Mo, V, Si, Al каби легирловчи элементлар киради. ^отишмаларга бор, цирконий, необий ле­гирловчи элементлар жуда озгина 1\ушилсаг юцоридаги сама-

56- раем. Пулат таркибидаги легирловчи элементларнинг темир полиморф узгариш температурасига таъсири:
а — Уп, №, Pt; б — Si, A], Be, W, Sn, Mo,Sb, V Tl.

para эришилади. Бу элементлар хам иккинчи синф легирловчи элементларига кирадн.
Шуни .уам айтиш керакки, пулат бир ва^тда бир неча эле­ментлар билан легирланганда уларнинг таъсири ю^оридагидек булмаслиги мумкин, легирловчи элементлар баъзида тескари таъсир курсатиши ^ам мумкин. Масалан, хром ва никель бир- галикда кулланилганда у-майдон торайиш уРннга кенгаяди. Углерод легирловчи элементларнинг у-каттик эрптмада эри- шини оширади.
Уз навбатида легирловчи элементлар углероднинг каттиц эритмада эриш даражасини узгартиради (Ре—Fe3C холат диа­граммасидаги GS ва SE чизицлар чапга сурилади). Масалан» углероднинг эвтектоидда эриш даражасини иккн баробар ка- майтириш мумкин. Бундай легирловчи элементлар Xi, Со, Si, W, Сг, Мп. Баъзи элементлар (Ti, V, Nb каби) тескари таъсир курсатади, яъни углероднинг эвтектоидда эриш даражасини оширади (FeFe3C холат диаграммасидаги GS ва SE чизи^-


Download 1.63 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   49   50   51   52   53   54   55   56   ...   121




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling