Va oliy nerv faoliyati

 
6-rasm. Yumshoq tolali 
Biriktiruvchi to‘qima. 
1–fibroblast;2–elastik tola; 
3–limfosit; 4–o‘troq makro- 
fagositlar;5–kollagen tolalar. 
 
Tog‗ay to‗qima bo‗g‗im tog‗aylari, umurtqalar aro disk, tashqi 

---

29 
burun, hiqildoq, traxeya va bronxlarni hosil qiladi. Tog‗ay to‗qim 2–3 tog‗ay 
hujayralarining (xondroblast va ondrositlar) guruh shaklida ko‗p miqdordagi 
zich, pishiq hujayralararo 
Moddalar bilan o‗ralgan holda joylashishidan hosil bo‗ladi. Tog‗ay 
to‗qima tarkibida 70–80% suv, 10–15% organik moddalar va 4–7% tuzlar 
bo‗ladi. 
Tog‗ay to‗qimaning 50–70% quruq moddasi kollagendan iborat. 
Hujayralararo moddaning tuzilishiga qarab gialin, elastik va tolali tog‗ay 
to‗qima tafovut qilinadi. 
Gialin tog‗ay (6-rasm) havorang bo‗ladi. U turli shakldagi tog‗ay 
hujayralaridan iborat, hujayralararo moddasi tiniq bo‗lib, kollagen tolalar va 
asosiy moddadan tashkil topgan. Bo‗g‗im tog‗aylari, qovurg‗a tog‗aylari, 
suyaklar epifizi tog‗ayi va hiqildoqning ko‗p tog‗aylari gialin tog‗aydan 
tuzilgan. Elastik tog‗ay to‗qima egiluvchanligi va pishiqligi bilan farq qiladi 
Uning asosiy moddasida kollagen tolalar bilan bir qatorda ko‗p 
miqdorda elastik tolalar ham bo‗ladi. U sariq rangga ega bo‗lib, gialin 
tog‗aydan xiraroq. Odamning quloq suprasi tog‗ayi, hiqildoqusti tog‗ayi, 
eshituv nayining va tashqi eshituv yo‗lining tog‗ay qismi elastik tog‗aydan 
tuzilgan.Tolali tog‗ay to‗qimaning asosiy moddasida ko‗p miqdorda kollagen 
tolalar bo‗lib, unda yuqori darajadagi mustahkamlikni ta‘minlaydi. 
 
 
 
 
 
 
 
 
7-rasm. To‘qima turlari va hazm devorlari tuzilishi. 
Tolali tog‗ay to‗qima umurtqalararo diskning fibroz halqasini, ba‘zi 
bo‗g‗imlarning bo‗g‗im ichi diskini hosil qiladi, shuningdek, chakka-pastki 
jag‗ va to‗sh-o‗mrov bo‗g‗imlarining bo‗g‗im yuzalarini qoplaydi. Tog‗ay 
to‗qima tashqi tomondan tog‗ay usti pardasi bilan qoplangan. 
Uning ichki qatlami daxondroblastlar bo‗lib, ulardan yosh tog‗ay 

---

30 
hujayralari–xondrositlar rivojlanishi hisobiga tog‗ay o‗sadi. Suyak to‘qima (8-
rasm) o‗zining mexanik xususiyatlari bilan farq qiladi. U tarkibida ossein 
(kollagen) tolalari va anoorganik tuzlari bo‗lgan asosiy hujayralararo modda 
ichida joylashgan suyak hujayralaridan iborat. Suyakning anorganik moddasi 
asosan kalsiy va fosfor tuzlaridan iborat bo‗lib suyakning mustahkamligini 
ta‘minlaydi.