Va oliy nerv faoliyati

Vegetativ funksiyalarni boshqaradigan bulbar va mezentsefal markazlar. 
Sayyor nerv, til-xalqum nervi, yuz nervi va ko‗zni harakatlantiruvchi nerv 
tarkibida o‗tuvchi parasimpatik tolalardan innervatsiyalangan organlar faoliyatini
boshqaruvchi markazlar o‗rta miya bilan uzunchoq miyada. Nerv sistemasining 
bu bo‗limlarida retseptor, kiritma va effektor neyronlarning gruppalari bor. Bular 
ko‗pgina vegetativ reflekslarning dugalarini hosil qiladi. 
Yurak urishini susaytiradigan, ko‗zdan yosh oqizadigan, so‗lak me‘da va 
me‘da osti bezi sekretsiyasini qo‗zg‗aydigan, o‗t pufagi va o‗t yo`lidan o‗t 
chiqartiradigan, me‘da va ingichka ichak qisqarishlariga sabab bo‗ladigan nerv 
markazlari uzunchoq miyada. Orqa miyaning ko‗krak va bel segmentlarida 
joylashib, periferiyaga tomir toraytiruvchi impulslarni yuboradigan simpatik nerv 
sistemasi neyronlarining faoliyatini uyg‗unlashtiruvchi va integrallovchi 
vazomotor (tomir harakatlantiruvchi) markaz uzunchoq miyaning retikulyar 
formatsiyasida. 
Uzunchoq miyadagi tomir harakatlantiruvchi markazning va sayyor nerv 
yadrosining yurak faoliyatini susaytiruvchi neyronlari doimo tonus xolatida 
bo‗ladi, natijada arteriyalar va arteriolalar hamisha birmuncha torayib, yurak urishi 
esa birmuncha sekinlashib turadi, bu tomir harakatlantiruvchi markazning va 
sayyor nerv yadrosi neyronlarining harakterli xususiyatidir. 

---

287 
Sayyor nerv yadrosining neyronlari ishtirokida yurakka taalluqli har xil 
reflekslar, jumladan, Gols refleksi , ko‗z-yurak refleksi (Ashner refleksi), nafas 
olish-yurak refleksi, sinokarotid va aortal refleksogen zonalarning retseptorlaridan 
boshlanuvchi reflekslar yuzaga chiqadi. Yurakning ko‗pgina reflektor reaksiyalari 
tomirlar tonusining o‗zgarishi bilan bir vaqtda ro‗y beradi. Buning sababi shuki, 
yurak faoliyatini boshqaruvchi neyronlar tomir. harakatlantiruvchi markazning 
neyronlariga bog‗langan.``1 
Tomir harakatlantiruvchi markazda pressor va depressor zonalar bor. Pressor 
zonalar tomirlarni refleks yo`li bilan toraytirsa, depressor zonalar tomirlarni refleks 
yo`li bilan kengaytiradi. Tomirlarga innervatsiya beruvchi simpatik nerv 
sistemasining spinal neyronlariga impulslar tomir harakatlantiruvchi markazdan 
retikulospinal yo‗llar orqali keladi. Tomir harakatlantiruvchi markazning tomir 
kengaytiruvchi reflekslari odatda regional harakterda, ya‘ni gavdaning muayyan 
qismi bilan cheklangan bo‗ladi; tomir toraytiruvchi reflekslar esa gavdaning
kengroq qismlarini o‗z ichiga oladi. 
Yurak faoliyati va tomirlar tonusini boshqaruvchi markazlarga garchi miya 
katta yarim sharlarining po‗stlog‗i ta‘sir etib tursa ham, ular nafas markazidan farq 
qilib, o‘z ixtiyoricha qo‘zg‘ala olmaydi yoki tormozlana olmaydi. 
Uzunchoq miyaning xazm organlari faoliyatini boshqaradigan reflektor 
markazlari so‗lak bezlariga til-xalqum va yuz nervlari tarkibida boruvchi 
parasimpatik nerv tolalari orqali me‘da, me‘da osti bezi, ingichka ichak o‗t pufagi 
va o‗t yo‗llariga —sayyor nerv tarkibida boruvchi parasimpatik nerv tolalari orqali 
ta‘sir ko‗rsatadi. Reflektor impulslar yuz nervining shoxchasi orqali ko‗z yoshi
beziga boradi. 
O‗rta 
miyada 
to‗rt 
tepalikning 
oldingi 
do‗mboqlarida 
qorachiq refleksining markazi bilan ko‘z akkomodasiyasi markazi bor. 
Organizmning vegetativ funksiyalarini boshqaruvchi markazlar orqa miyada, 
uzunchoq miyada va urta miyada bo‗lib, bu markazlar faoliyatini gipotalamusning 
yuksak vegetativ markazlari integrallaydi.