Va oliy nerv faoliyati

biologik katalizatorlardir. Fermentlarga xos bo‗lgan xususiyatlardan biri – 
ularning spetsifikligidir: ya‘ni har bir ferment ma‘lum fizik tarkib va tuzilishga, 
molekulasida kimyoviy bog‗lar ma‘lum- aniq tipga ega bo‗lgan moddalarga va 
moddalar guruhiga ta‘sir ko‗rsatadi. Fermentlar ta‘siri ostida erimaydigan va 
surilishi mumkin bo‗lmagan murakkab moddalar, eriydigan va yengil 
o‗zlashtiriladigan ancha oddiy moddalarga aylanadi. 
Hazm shiralari ajratuvchi bezlar faoliyatini o‘rganish usullari.Hazm 
jarayonida ishtirok etuvchi bezlar, hazm shiralari ishlab chiqarishlari aniq 

---

55 
bo‗lganidan buyon, olimlar tahlil ishlarini bajarish uchun shiralardan toza yoki 
aralashma holida olish uchun uringanlar. XVII asrdayoq Gollandiyalik olim 
Grafga so‗lak bezi va me‘daosti bezlarining tashqariga chiquvchi yo‗llariga 
qo‗yilgan naychalar yordamida unchalik ko‗p bo‗lmagan miqdorda hazm 
shiralari yig‗ib olish imkoniga ega bo‗ldi. 
Olim g‗ovak rezina yordamida me‘da shirasidan olish uchun harakat qilib 
ko‗rdi, qaysiki g‗ovak rezina yutilgach, u me‘da ichidagi suyuqlikga 
to‗yinganidan keyin unga bog‗langan ip orqali me‘dadan chiqarib olindi. 
Shotlandiyalik hakim Stivens odam me‘da shirasining hazmlovchi ta‘sirini 
ko‗zbog‗lagich (fokusnik) yordamidan foydalangan holda o‗rgandi. Ko‗z
bog‗lagich me‘dasiga tushgan turli predmetlarni (narsalarni) qayd qilish yo‗li
bilan chiqarib tashlash kabi noyob hunar egasi ekanligini namoyon qildi. 
Ko‗z bog‗lagich maxsus tayyorlangan, oziq moddalar bilan to‗ldirilgan 
teshikchalari orqali hazm shiralari kiradigan teshikli qo‗rg‗oshin «bo‗g‗irsoq» 
larni avval yutib, so‗ngra qusish harakatlari bilan me‘dadan chiqargan. 
Tabiiyki, bunday usullar yordamida hazm shiralarining tarkibi va 
xususiyatlarini o‗rganish juda qiyin bo‗lgan. Surunkali tajribalar davomida 
hayvonlarni narkozlash yo‗li bilan qorin bo‗shlig‗i ochilib hazm shiralari 
ajratuvchi bezlar yo‗llaridan hazm shiralaridan olish imkoniga ega bo‗lindi. 
Ammo, olingan hazm shiralari hisobiga, hazm bezlari faoliyati qonuniyatlari 
haqida gap yuritish juda mushkul, chunki hayvon narkoz ostida jarrohning 
stolida yotgan bo‗lsa, bu sharoit, tabiiy sharoitdan tubdan farq qiladi. 
12-rasm. 2 - 4 soat oralig‘idagi odam medasida ovqat hazmining