Va zi rl I gi

1-ilova. 

III. Yangi materialni o`rganish. 

O`quvchilar  guruhlarga  ajratiladi.  Har  bir  guruh  topshiriq  va  hisobot  bilan 

kartochka olishadi. 

2-ilova. 

1-guruh «Azotli o`g`it» 

2-guruh «Fosforli o`g`it» 

3-guruh «Kaliyli o`g`it» 

4-guruh «Mikroo`g`it» 

Har bir guruh o`quvchilari daftarlariga kiritilgan hisobotlari asosida ―Mineral 

o`g`itlar‖ umumiy jadvalini interfaol doskada to`ldiradilar  4-5-slayd. 

Mineral 

o`g`itlar 

guruhi 

Oziq 

elementlarni 

o`simliklar uchun ahamiyati 

Mineral  o`g`itlarga  misollar 

(formulasi, nomi) 

Azotli o`g`t  

O`simlik  o`sishi  va  yashil 

massasini  (bargi,  navdalari) 

oshiradi.  O`simliklar  uchun 

bahor 

oylarida 

ayniqsa 

CO(NH

2

)- mochevina   

NH

4

NO

3

 – ammiakli selitra  

(NH

4

)

2

SO

4

 – ammoniy sulfat  

 

   

 

muhim. 

Fosforli o`g`it   Reproduktiv  organlar  (gul, 

meva)  o`sishi  uchun  zarur. 

Gullash  va  meva  shakllanish 

davrida muhim.  

Ca(H

2

PO

4

)

2

 – qo`sh suferfosfat; 

CaHPO

4

∙ 2H

2

O – presipitat; 

Ca(H

2

PO

4

)

2

+CaSO

4

  –  oddiy 

superfosfat  

Kaliyli o`g`it  

Fotosintezni 

tezlashtiradi, 

uglevodlar 

to`planishiga 

yordamlashadi, 

kurtakt 

va 

meva  bandlarini  mustahkam-

laydi.  

K

2

CO

3  

- zollari; 

KCl∙NaCl – silvinit; 

K

2

SO

4

 – kaliy sulfat  

Mikroo`g`it  

Oqsil, 

shakar, 

kraxmal, 

vitaminlar,  nuklein  kislotalar, 

fermaentlar sintezlanishiga. 

Cu  –  o`simliklarni  o`sishiga, 

sovuq 

va 

qurg`oqchilikka 

bardoshligini oshiradi.  

Fe 

–  xlorofill  sintezida 

qatnashadi.  

Kompleks 

mineral 

o`g`t 

tarkibiga kiradi.  

 

Tuproqda oziq elementlar etishmasligi qanday oqibatlarga olib keladi?  

-  mineral  moddalar  etishmasligi  o`simliklar  o`sishi  va  rivojlanishini 

pasayishiga, hosildorlikni kamayishiga olib keladi. 6-slayd. 

Tuproqda  mineral  moddalarning  ortiqcha  miqdori  qanday  o`zgarishga  sabab 

bo`ladi? 

-  o`simlikda  oziq  elementlarni  to`planishi  inson  organizmida  yig`ilish 

xususiyatiga ega bo`lib, zaharlanishga olib keladi.  

-  mineral  o`g`itlarni  suv  havzalarida  yig`ilishi  biogeosenoz  o`zgarishlar  (suv 

havzalarini  o`t  bosishi  va  suv  organizmlarini  halok  bo`lishi)  sodir  bshlishiga  olib 

keladi. 7-8-slaydlar. 

Mineral  o`g`itlarni  aniqlash:  mineral  o`g`itlarni  aniqlash  to`plamidan             

(T  33587)  foydalanish.    Bu  manba  nitrat  va  fosfat  ionlarini  aniqlashda 

foydalaniladi.  O`quvchilarga  nitrat  ionini  aniqlash  videofragmenti  nmaoyish 

qilinadi. 

 

   

 

Darslikning  57-betidagi  №12  labaratoriya  ishini  bajarish.  Sinalayotgan 

mineral  o`g`it  sifatida  presipitat  eritmasi  avvaldan  tayyorlab  qo`yiladi.  Ishni 

bajarib  bo`lgach,  superfosfatdagi  fosfat  ionini  aniqlash  videofragmenti  namoyish 

qilinadi. 9-slayd.  

Xulosa:  Mineral  o`g`itlar  –  ehtiyotkorona  munosabatda  bo`lishni  talab 

qiluvchi kimyoviy moddalar. 10-slayd. 

IV. O`rganilgan materialni mustahkamlash. 11-13-slayd. 

Guruhlarda  topshiriq  bajarish:  (I-X)    savollarga  1-7  javoblar  orasidan  mos 

keladiganini tanlang. (Javoblar raqami takrorlanishi mumkin) 

«A» qism  

I.  Makroelementlarga talluqli. 

II.  Mikroelementlarga talluqli. 

«B» qism  

III.  Reproduktiv organlarni o`sishi uchun zarur. 

IV.  Fotosintez jarayonini tezlashtiradi. 

V.  O`simlik yashil massasini ortishini boshqaradi. 

VI.  Xlorofill sintezida ishtirok etadi. 

VII.  O`simlik kurtakt va meva bandlari mustahkamligini oshiradi. 

«C»  

VIII.  Ag

+ 

ioni yordamida aniqlash mumkin (sariq rangli cho`kma hosil bo`ladi). 

IX.  Ishqor eritmasi qo`shib qizdirilib aniqlash mumkin (ammiak hidi chiqadi). 

X.  Bariy xlorid eritmasi qo`shib aniqlanadi (oq rangli cho`kma hosil bo`ladi). 

Javoblar:  

1. Ca(H

2

PO

4

)

2

 

2. K 

3. N 

4. P 

5. Fe 

6. K

2

SO

4

 

7. NH

4

NO

3

 

 

   

 

Topshiriqqa kalit 14-slayd:  

Savol raqami 

I 

II 

III 

IV 

V 

VI 

VII  VIII  IX 

X 

Javob raqami 

2 3 4  5 

4 

2 

3 

5 

2 

1 

7 

6 

 

Guruhlar  topshiriqlarni  bajarib  bo`lishgach  o`qituvchiga  xulosalarni 

topshirishadi.  O`qituvchi  har  guruh  tomonidan  to`plangan  ballarni  hisoblab 

o`quvchilarga baho qo`yadi.  

V. Uyga vazifa. 53§ni o`qish  ekskursiyaga chiqishga tayyorgarlik ko`rish  

 

   . Pedagogik tadqiqot natijalari va uning taxlili 

Ekskursiya ob`ektlarini tanlash uchun 2-sxemadan foydalanish mumkin. 

 

 

 

Ishlab chiqarish  

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Kimyoviy 

 

 

 

 

 

Nokimyoviy  

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Dastur 

asosida 

o`rganila-

digan* 

 

Dastur 

asosida 

o`rganil-

maydigan 

 

 

 

Kimyoviy 

ob`ektlarga 

ega 

 

Kimyovi

y ob`ekt-

larga ega 

emas 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Dasturni 

kengaytir-

masdan 

o`quvchilar 

tushunadigan*    

 

Dasturni 

kengaytirib 

o`quvchilar 

tushunadigan*    

 

O`quvchilar 

tushunadi-

gan 

ob`ektlar* 

 

O`quvchilar 

tushunadi-

gan 

ob`ektlar* 

 

*ekskursiyalar o`tkazish mumkin bo`lagan ob`ektlar sxemada yulduzcha bilan 

belgilanadi. 

 

Ekskursiya  o`quvchilar  bilan  bir  o`quv  yilida  bir  marttagina  o`tkazish 

mumkin.  Uni  nafaqat  kimyo  o`qituvchisi  bilan,  balki  boshqa  fan  o`qituvchilari 

bilan  hamkorlikda  tashkillash  mumkin.  Bunda  ekskursiya  kompleks  tavsifga  ega 

bo`lib fanlararo aloqani vjudga keltiradi. 

Ekskursiyaning  muvaffaqiyati  o`quvchilarning  qanchalik  nazariy  tayyor 

ekanliklariga,  o`qituvchidan  qay  darajada  aniq  vazifa  olinganligiga,  qay  darajada 

 

   

 

tashkillanganligiga  va  qanday  yakun  topganligiga  bog`liq  bo`ladi.  O`quvchilar 

sinfda ekskursiyaga chiqishdan avval ayni ishlab chiqarish asoslarini modellardan, 

maketlardan,  ekranli  qurilmalardan,  dasturiy  matnlardan  va  boshqa  ko`rsatmali 

vositalardan foydalanib o`rganishadi. 

Ekskursiya  oldidan  o`quvchilarga  uning  maqsadi  ob`ektlarni  ko`rish  ketma-

ketligi  elon  qilinadi,  har  bir  ob`ektda  diqqatni  qaratish  kerak  bo`lgan  joylar, 

ob`ektlar  o`rtasidagi  mantiqiy  bog`liqlikni  aniqlash  vazifa  sifatida  beriladi. 

O`quvchilar  oldiga  ekskursiya  paytida  javob  olinishi  kerak  bo`lgan  savollarni 

qo`yish  juda  muhim  hisoblanadi.  Buning  uchun  o`quvchilar  kichik  guruhlarga 

ajratilib  har  bir  guruhga  ekskursiyadan  keyin  xisobot  yoki  devoriy  material 

tayorlash bo`yicha tegishli vazifa beriladi. 

Ekskurisiyani tashkillash juda muhim masala. Ekskursiyani tashkillash o`quv 

yili boshida pedagogik kengash qarori bilan tasdiqlanadi. Ekskursiyaga chiqishdan 

bir  hafta  avval  maktab  direktori,  o`quv  ishlar  bo`yicha  direktor  o`rinbosari,  sinf 

rahbari va o`quvchilarning ota-onalari o`tkaziladigan tadbir haqida ogohlantiriladi. 

Bir  paytni  o`zida  sinfning  barcha  o`quvchilarini  ob`ektga  olib  borish  tavsiya 

qilinmaydi.  O`quvchilarni  10-15  kishilik  guruhlarga  bo`lish  maqsadga  muvofiq 

hisoblanadi.  O`quvchilar  ekskursovod  ruxsati  bilangina  materiallarni  yig`ishi 

mumkin. 

Ekskursiya  odatda  10-12  minutli  ekskursovodning  kirish  so`zi  bilan 

boshlanadi. Bunda u korxonaning tarixi, ishlab chiqarish ko`rsatkichlari va texnika 

xavfsizlik  qoidalari  haqida  gapirib  beradi.  SHundan  so`ng  ekskursantlar  ob`ektga 

kirishadi. 

Ekskursiyani har hil yakunlash mumkin. Har bir o`quvchi yoki guruhlarda 2-3 

kishidan  bo`lib  hisobot  tayyorlashi,  ekskursiya  materiallari  bo`yicha  stendlar 

rasmiylashtirilishi,  yoki    chizmachilik  o`qituvchisi  rahbarligida  tayorlangan 

chizmalarni  namoyish  qiluvchi  konferensiya  o`tkazish  mumkin.  Konferensiyada 

o`quvchilar  nafaqat  kimyodan  balki  fizika  va  matematika  fanlaridan  ham 

bilimlarini  namoyish  qilishadi.  Ekskursiya  o`tkazilgan  korxonadan  kimnidir 

konferensiyaga taklif qilish mumkin. 

 

   

 

O`quvchilarning  ekskursiyadagi  ishlari  o`qituvchi  tomonidan  baholanib 

borildi. 

 

 

 

   

 

Xulosa  

1.  O`quvchlar  kimyo  sanoati,  unung  tavsifi,  kimyoviy  texnologik  jarayonlar 

va  mahsulot  assortiment  haqida  tushunchalarni  egallashlaridan  avval  modda  va 

unung tabiati, kimyoviy reaksiyalarning qonuniyatlari haqida etarlicha bilimga ega 

bo`lishlari kerar. 

2. Kimyoviy ishlab chiqarishga oid mavzularni o`quv ekskursiyasi yordamida 

o`qitilishi o`quvchilarda o`z vatani qudratiga ishonch va vatanparvarlik kabi shaxs 

sifatlarini shakllanishiga olib keladi. 

4.  Kimyoviy  ishlab  chiqarishga  doir  mavzularni  o`qitishda  animatsiya  va 

multimediyalardan,  ishlar  chiqarish  korxonalariga  ekskursiyadan  foydalanishning 

ahamiyati katta. 

5   Kimyo  sanoatida  ilmiy-ishlab  chiqarish  texnologik  jarayonlarini  o`quv 

ekskursiyasidan foydalanib o`qitish uchun metodik ishlanma yaratildi. 

 

 

 

   

 

 

Foydalanilgan adabiyotlar 

1   I.A.Karimov.  O`zbekiston  XXI  asr  bo`sag`asida:  xavfsizlikka  tahdid, 

barqarorlik shartlari va taraqqiyot kafolatlari. – Toshkent, O`zbekiston  1997-y.  

2. I.A.Karimov. Barkamol avlod orzusi. - Toshkent, Sharq, 1999-y. 

3   I A Karimov   Barkamol  avlod     O`zbekiston  taraqqiyotining  poydevori      

- Toshkent, Sharq,1997-y. 

4   O`zbekiston  Respublikasining  Ta`lim  to`g`risidagi  qonuni.  -Toshkent, 

Sharq, 2002-y. 

5.  O`zbekiston  Respublikasi  Kadrlar  tayyorlash  Milliy  dasturi.  -Toshkent, 

Sharq, 1997-y. 

6  I.R.Asqarov, N.X.To`xtaboyev, K.G`opirov. Kimyo (8-sinf uchun darslik). 

–Toshkent, O`qituvchi, 2009-y. 

7. I.R.Asqarov, N.X.To`xtaboyev, K.G`opirov. Kimyo (9-sinf uchun darslik). 

–Toshkent, O`qituvchi, 2010-y. 

8   Kimyo.  Uzviylashtirilgan  o`quv  dasturini  joriy  etish  bo`yicha  tavsiya  va 

tavqim-mavzu rejalari. –Toshkent, Sharq, 2010-y. 

9   Чернобельская  Г М       Методика  обучения  химии  в  средней  школе  : 

Учебник для вузов  -М :ВЛАДОС  2000  

10. Учителю химии о внеклассной работе  /Под ред  А Х  Гусакова  - М : 

Просвещение  1978-y.  

11   Насриддинов  Т Ю    Асқаров  И Р   Химия  ўқитишда  меҳнат 

муҳофазаси ва хавфсизлик техникаси -Тошкент  Ўқитувчи 1995-y. 

12   Иодко  А Г    Емельянова  Е О   Организация  познавательной 

деятельности  учащихся  на  уроках  химии  в  8-9  классах   -М :  Школьная 

пресса  2001  

13   Готт  А В   Роль  внеурочных  занятий  по  химии  с  применением 

технических  средств  в  учебно-воспитательном  процессе:  Автореф дис       

канд пед наук  -М : 1981   

 

   

 

14. http//www.uzkimyosanoat.uz 

15. http//www.gov.uz 

16. http//www.ZiyoNet.uz

 

17. http//www.Uzstudent.uz 

18. http//www.Pedagog.ru 

19. http//www.Pedagog.uz 

20. http//www.Alximik.ru